Grzegorz Niziołek notował w "Teatrze" (1993, nr 4):
Wojnickiego gra Zamachowski, Astrowa - Malajkat. Odmłodzenie tych postaci o kilkanaście lat tłumaczy się w przedstawieniu pięknie i prosto. Poczucie zmarnowanego życia, straconego czasu jest przede wszystkim kwestią świadomości. Obaj aktorzy znają teatr Grzegorzewskiego i wiedzą, że skrywana prawda o postaciach oddziałuje najsilniej, że każde jej odsłonięcie powinno być krótkie i porażające. (...) Największą swobodę mają Zamachowski i Malajkat, którzy tworzą swe role w różnorodnej stylistyce, komponują portrety postaci, stosując rozmaite reguły gry: wycieniowaną psychologię, efekty farsowe, groteskowy skrót.
W czasie pracy w Teatrze Studio Zamachowski sporadycznie współpracował także z innymi reżyserami, zagrał m.in. w "Działaniu ubocznym" Woody'ego Allena w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (1988), wykreował także postać Harry'ego Berlina w komedii Murraya Schisgala "Się kochamy" w reżyserii Ewy Mirowskiej (1993). Andrzej Lis pisał:
[Zamachowski] rozgrywa brawurowo swoisty pojedynek kruchego, zmarnowanego życiem i przeciwnościami losu słabego ciała, z ożywiającym go i pobudzającym do niekończącej się aktywności duchem. Harry Berlin Zamachowskiego w jednej niemal chwili gotów się rzucić do rzeki z taką samą determinacją, jak i w objęcia żony przyjaciela. (...) Ta dominacja "ducha" nad "ciałem" jest, nie tylko w tej roli, swoistym zapatrzeniem się w aktorstwo amerykańskie, w tradycję chaplinowską, jest jedną z własnych, podstawowych i być może oryginalnych cech aktorstwa samego Zamachowskiego.
Zamachowski należy do aktorów, którzy w swojej karierze zagrali sporo ról drugoplanowych, ale wydaje się, że w tym także leży jego siła. Ma na swoim koncie mistrzowsko zagrane epizody, jest aktorem, na którego nawet krótkie teatralne "wejście" się czeka. Wspaniale zagrał m.in. w dramatach Moliera - służącego Alcesty w "Mizantropie" zrealizowanym przez Ewę Bułhak (1995) i Piotrka w "Don Juanie" w reżyserii Grzegorzewskiego (1996).W 1997 trafił do Teatru Narodowego za Jerzym Grzegorzewskim, który objął wtedy dyrekcję sceny narodowej. Stworzył tutaj świetną kreację aktorską, zagrał Ignacego w "Ślubie" Witolda Gombrowicza w reżyserii Grzegorzewskiego (1998). Rolę oparł na dystansie do teatralnej formy, ale jednocześnie był przejmujący w panicznym strachu i zagubieniu, kiedy indziej z kolei rzeczywiście komiczny i plebejski. W autorskiej realizacji Grzegorzewskiego "Halki Spinozy" (1998) zagrał przewodnika chóru górali - kolejny świetny, aktorsko-muzyczny epizod. W 1999 wcielił się w postać Bohatera z "Kartoteki" Tadeusza Różewicza w reżyserii Kazimierza Kutza. Swojemu bohaterowi nadał współczesne rysy, zagrał, jak pisał Jacek Wakar w "Życiu" 1 czerwca 1999, "prostaka wadzącego się z inteligentem". Dalej pisał:
są momenty, gdy Zamachowski przypomina bezbronne dziecko. (...) Z czasem bohater zmienia się. Nabiera pewności siebie, bo wie, że nic mu już nie grozi. (...) Tak ustawiona główna postać każe dostrzec w "Kartotece" narzucającą się z wielką siłą metaforę. To rzecz o straconym pokoleniu.
W Teatrze Narodowym Zamachowski grał w kolejnych realizacjach Grzegorzewskiego: Poetę w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego (2000) i Spodka w "Śnie nocy letniej" Szekspira (2001). Był także Centaurem w "Żabach" Arystofanesa (2002) - przedstawieniu, które sam wyreżyserował. Wykorzystał w nim swoje estradowe doświadczenie, postawił na "gruby" humor, spektakl rozegrał w konwencji kabaretowej. Na narodowej scenie wcielił się także w postać Happy'ego w "Śmierci komiwojażera" Arthura Millera w reżyserii Kazimierza Kutza (2004) i Paganiniego-Rzeźnika w "Rzeźni" Sławomira Mrożka w reżyserii Agnieszki Lipiec-Wróblewskiej (2005). Z błazeńską lekkością, która z czasem przeradzała się w gorzką desperację zagrał Estragona (w duecie z Wojciechem Malajkatem - Vladimirem) w "Czekając na Godota" Samuela Becketta w reżyserii Antoniego Libery (2006). W inscenizowanym przez Wojciecha Malajkata "Wędrowcu" (2008) współczesnego irlandzkiego dramatopisarza Conora McPhersona był Sharky'm, zapijaczonym pokerzystą, który gra o swoją duszę. Wystąpił także w roli Władysława, opuszczonego męża tytułowej bohaterki w gorzkiej komedii Włodzimierza Perzyńskiego "Lekkomyślna siostra" w reżyserii Agnieszki Glińskiej (2009) i w podwójnej roli Aleksandra i Kosmy Medici w "Lorenzacciu" de Musseta w reżyserii Jacquesa Lassalle'a (2011). W ostatnich latach współpracował z Piotrem Cieplakiem przy "Marzeniu o Hiobie" (2013) i "Królowej śniegu" (2015).
Zamachowskiego można było także oglądać w repertuarze komediowym, jako Leo w "Klubie hipochondryków" Meggie W. Wright, przedstawieniu Wojciecha Malajkata z warszawskiego Teatru Syrena (2003) oraz w jego drugiej części wystawionej w 2006 roku. Aktor skomponował także muzykę do tych spektakli. Występował w przedstawieniach muzycznych, w "Młynarskim, czyli trzech elementach" według scenariusza i w reżyserii Magdy Umer (Teatr Ateneum w Warszawie, 2003) i w "Ulicy szarlatanów" Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w reżyserii Jerzego Satanowskiego (Teatr na Woli w Warszawie, 2003), czytał w nim poezję Gałczyńskiego i mistrzowsko wykonał jedną piosenkę. Aneta Piech pisała w "Gazecie Wyborczej - Kraków" (23.02.2004):
Pod koniec spektaklu wstał zza biurka i podszedł do mikrofonu. I stał przed nim tylko przez chwilę. Ale ta chwila wystarczyła, żeby zobaczyć w nim zrozpaczonego, trochę żałosnego urzędniczynę, w wolnych chwilach czytającego Dziennik Ustaw. W piosence, którą potem zaśpiewał, na oczach publiczności rozegrała się tragedia bohatera śmiertelnie zakochanego w Tamarze. Była to historia śmieszna i wzruszająca, dramatyczna i banalna. Taka jak u Gałczyńskiego.
Później śpiewał także w widowisku-koncercie poświęconym twórczości Marka Grechuty "Steruj krwią swoją do Oceanu Spokoju" według scenariusza i w reżyserii Wojciecha Kościelniaka (2007). Wziął udział w spektaklu jubileuszowym z okazji 60-lecia powstania Teatru Syrena "Powróćmy jak za dawnych lat. Piosenki mistrza Jurandota" w reżyserii Krzysztofa Jaślara (2007).
W 1988 zadebiutował w Teatrze Telewizji w "Wiosennych wodach" Iwana Turgieniewa w reżyserii Andrzeja Maja. Ma na swoim koncie wiele ważnych ról zagranych właśnie w teatrze telewizyjnym, m.in.: tytułową rolę w "Płatonowie" Antoniego Czechowa w reżyserii Andrzeja Domalika (1992), Mozarta w "Amadeuszu" Petera Shaffera w reżyserii Macieja Wojtyszki (1993), postać XX w "Emigrantach" Sławomira Mrożka w reżyserii Kazimierza Kutza (1995), Głumowa w "Naszym człowieku" Aleksandra Ostrowskiego w reżyserii Kutza (1996), Podkolesina w "Ożenku" Mikołaja Gogola w reżyserii Jerzego Stuhra (2002). Był głównym bohaterem Senso w "Przemianie 1999" Lidii Amejko (2001, reż. Laco Adamik), wariacji na temat słynnego opowiadania Franza Kafki i Dippoldem Optykiem w "Umarłych ze Spoon River" Edgara Lee Mastera w reżyserii Jolanty Ptaszyńskiej (2006). Sprawdzał się w najnowszych dramatach polskich. Zagrał Listonosza Fatalnego w "Dniu przed zachodem słońca" Janusza Andermana (2003, reż. Maria Zmarz-Koczanowicz), opowieści o zagubionych ludziach z popegeerowskiej wsi, Onego II w głośnej "Piaskownicy" Michała Walczaka o grach, jakie między sobą prowadzą kobieta i mężczyzna (2005, reż. Dariusz Gajewski) i Ernesta Zawadę w autorskim widowisku Łukasza Wylężałka "Zorka" (2006) o trudnej męskiej przyjaźni, na której cieniem kładą się zdarzenia z przeszłości. Był także zagubionym, niedoszłym samobójcą Robertem we współczesnej balladzie o miłości, "Balladzie o kluczu" Adama Dobrzyckiego w reżyserii Waldemara Krzystka (2007) i w końcu szablistą wszechczasów i podwójnym agentem Jerzym Pawłowskim w dokumentalnym widowisku "Kryptonim Gracz" zrealizowanym w Teatrze Faktu wg scenariusza i w reżyserii Agnieszki Lipiec-Wróblewskiej (2007).
Role filmowe
W kinie Zamachowski debiutował w wieku 20 lat w "Wielkiej majówce" Krzysztofa Rogulskiego (1981). W latach 80. i 90. zagrał w wielu polskich filmach. Stanisław Zawiśliński w książce "Zamach na Zamachowskiego" (Warszawa 1994) pisał:
Nie da się zresztą ukryć, że większość dotychczasowych kreacji filmowych Zamachowskiego, to role drugoplanowe i epizodyczne. Na szczęście, często bardzo charakterystyczne, silnie zarysowane, umożliwiające wykazanie się błyskotliwym talentem i wzbudzającym uznanie warsztatem.
Do takich ról należała m.in. postać Piotra w "Dotkniętych" Wiesława Saniewskiego (1988), świetna rola asystenta cenzora w "Ucieczce z kina 'Wolność'" Wojciecha Marczewskiego (1990), czy kreacja niepełnosprawnego Edka - alkoholika w przejmującym obrazie Roberta Glińskiego "Cześć, Tereska" (2000).
Jedne z najlepszych swoich filmowych ról stworzył w kinie Krzysztofa Kieślowskiego - "Dekalogu X" (1989) i "Trzech kolorach. Białym" (1993), gdzie zagrał fryzjera Karola - bohatera niejednoznacznego i zagadkowego, który bezustannie zmieniał swe życiowe role, ulegał ciągłym transformacjom. W 1994 na planie filmowym współpracował z Kazimierzem Kutzem, który obsadził go w roli zaopatrzeniowca Tomasza w "Zawróconym". Zamachowski w ironiczny sposób pokazał tutaj szarego człowieka, który trochę wbrew swojej woli staje się opozycjonistą. U tego samego reżysera zagrał także Dudka w komedii przygodowej z czasów stalinowskich - "Pułkowniku Kwiatkowskim" (1995). Był Michałem Wołodyjowskim w ostatniej produkcji Jerzego Hoffmana "Ogniem i mieczem" (1999). W stonowanym, ascetycznym obrazie Teresy Kotlarczyk - "Prymas. Trzy lata z tysiąca" (2000) wyraziście i z ogromnym wewnętrznym spokojem zagrał Księdza Stanisława Skorodeckiego, głównego świadka uwięzienia kardynała Wyszyńskiego. Nie poradził sobie natomiast z wcześniejszą rolą w "Balu na dworcu w Koluszkach" w reżyserii Filipa Bajona (1989), w którym grał młodego chłopaka Andrzeja Roszaka pragnącego wyemigrować z kraju. Tym razem nie odnalazł się w na poły realistycznej i karykaturalnej konwencji filmu.
Aktor wystąpił także jako Matuszek w świetnym dramacie obyczajowym Ryszarda Brylskiego "Żurek" (2003). Stworzył znakomitą rolę Jaśka opiekującego się dziesięcioletnią dziewczynką, która uciekła z miasta od nie interesujących się nią rodziców w nastrojowym, poetyckim filmie Andrzeja Jakimowskiego "Zmruż oczy" (2003). Anita Piotrowska w "Tygodniku Powszechnym" (24.09.2003) pisała:
Bohaterem jest dobrowolny wygnaniec. Stróż upadłego pegeeru, a niegdyś nauczyciel w wielkim mieście (Zbigniew Zamachowski), który tworzy wokół siebie wyjątkowy świat: podrzędny, zdezelowany, ale na swój sposób piękny.
Zamachowski zagrał także we francusko-polsko-niemieckiej produkcji "La petite prairie aux bouleaux" Marceliny Loridan-Ivens (2003). Wcielił się w postać polskiego Żyda Gutka, właściciela krakowskiego pensjonatu, do którego przyjeżdża Francuzka szukająca swych polskich korzeni i wracająca pamięcią do czasów wojny spędzonych w obozie koncentracyjnym. Aktor był również m.in. księdzem Bierońskim w polsko-niemieckiej filmowej opowieści o Gdańsku "Unkenrufe" Roberta Glińskiego (2005), panem Markiem w historii z prowincjonalnego miasteczka - "Balladzie o Piotrowskim" Rafała Kapelińskiego (2007), dziennikarzem sportowym w "Boisku bezdomnych" Kasi Adamik o piłkarskiej drużynie bezdomnych (2008), kapitanem Grążelem w polsko-czeskiej "Operacji Dunaj" Jacka Głomba (2009) i hutnikiem Ireneuszem w filmie "Popiełuszko. Wolność jest w nas" Rafała Wieczyńskiego (2009). Główną rolę wykreował w jednocześnie zabawnym i dramatycznym filmie telewizyjnym Sylwestra Chęcińskiego "Przybyli ułani" (2005, z cyklu "Święta polskie"). Był sklepikarzem Marianem, który w prowincjonalnym miasteczku staje się odpowiedzialny za "przygotowanie" weterana wojny polsko-bolszewickiej. Pojawił się w mniejszych rolach w głośnych filmach biorących na warsztat polską historię - "Pokłosiu" (2012) i "Jacku Strongu" (2014) Władysława Pasikowskiego i "Wałęsie. Człowieku z nadziei" Andrzeja Wajdy (2013). U boku Jima Carreya i Agaty Kuleszy wystąpił w oczekiwanych "True Crimes" Alexandrosa Avranasa (2016).
W 2019 roku w filmie Patryka Vegi "Polityka" wcielił się w rolę ojca Rydzyka. Rok później w oficera SB przesłuchującego księdza Jana Zieję w filmie "Zieja" w reżyserii Roberta Glińskiego.
Z powodzeniem występował w komediach, zagrał złodzieja Dizela w inteligentnym pastiszu filmów gangsterskich "Ciele" Tomasza Koneckiego i Andrzeja Saramonowicza (2003), gangstera Klamę w kryminalnej komedii "Czas surferów" Jacka Gąsiorowskiego (2005) i podejrzanego biznesmena Stanisława Góraja w sensacyjnej komedii "Dublerzy" Marcina Ziębińskiego (2006).
Od początku swojej kariery aktorskiej związany jest z estradą. Zawsze powtarzał, że na równi z dokonaniami aktorskimi Marka Walczewskiego, fascynował się także osobowością Zenona Laskowika. Podczas studiów grał w jego poznańskim kabarecie TEY. W 1980 na Festiwalu Opolskim pokazał swój autorski program, za który dostał II nagrodę. Wtedy właśnie zauważył go Krzysztof Rogulski i zaproponował rolę w "Wielkiej majówce". Na Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu razem z Adrianną Biedrzyńską wykonał pamiętną piosenkę Krystyny Sienkiewicz i Bohdana Łazuki "Czy te oczy mogą kłamać?". Śpiewał także piosenki Agnieszki Osieckiej, Jonasza Kofty, utwory pochodzące z Kabaretu Starszych Panów. Pisał własne teksty i komponował. Krótko był związany z Kabaretem pod Egidą Jana Pietrzaka. W warszawskim Teatrze na Targówku zagrał w muzycznym przedstawieniu "Zimy żal" Jeremiego Przybory i Magdy Umer (1989). Do tej pory największym spektaklem estradowym Zamachowskiego był cieszący się ogromną popularnością "Big Zbig Show" z warszawskiego Teatru Buffo (1993), w którym aktorsko i wokalnie sparodiował peerelowskie festiwale.
Prowadzi audycję "Zamach na dziesiątą Muzę" w Radiu Nowy Świat. Uczy interpretacji piosenki na Akademii Teatralnej w Warszawie.
Ważniejsze nagrody i odznaczenia:
-
1985 - Nagroda za rolę Pianisty w przedstawieniu Syn marnotrawny według Woltera w reżyserii Adama Hanuszkiewicza na 3. Ogólnopolskim Przeglądzie Spektakli Dyplomowych Szkół Teatralnych;
-
1989 - Nagroda im. Zbigniewa Cybulskiego za role w filmach: Dotknięci Wiesława Saniewskiego, Zabij mnie glino Jacka Bromskiego, Ludożerca w reżyserii Łukasza Wylężałka, Renaty Mazur i Lucyny Kamińskiej, Zad wielkiego wieloryba Mariusza Trelińskiego oraz filmach z cyklu Dekalog w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego; Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego I stopnia za osiągnięcia aktorskie w teatrze, filmie i na estradzie;
-
1992 - Wiktor - nagroda dla najpopularniejszych osobowości telewizyjnych - w kategorii aktor telewizyjny;
-
1993 - Metronom '92 - nagroda przyznana przez "Sztandar Młodych" za spektakl Big Zbig Show warszawskiego Teatru Buffo; Wiktor; Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza przyznawana przez miesięcznik "Teatr" za rolę Wojnickiego w Wujaszku Wani Antoniego Czechowa w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego w Teatrze Studio w Warszawie i rolę tytułową w spektaklu Teatru Telewizji - Płatonow Antoniego Czechowa w reżyserii Andrzeja Domalika;
-
1994 - Nagroda za rolę Tomasza w filmie Zawrócony w reżyserii Kazimierza Kutza na 19. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku;
-
1995 - Złota Odznaka w plebiscycie "TeleRzeczpospolitej" - "Złota piątka"; Złoty Laur "Przekroju"; Złota Kaczka - nagroda miesięcznika "Film";
-
1996 - Zasłużony Działacz Kultury;
-
2002 - Orzeł - Polska Nagroda Filmowa - nagroda za najlepszą rolę męską w filmie Cześć, Tereska Roberta Glińskiego; Złota Kaczka - nagroda czytelników miesięcznika "Film" za najlepszą rolę filmową w 2001 roku, za role w filmach Cześć, Tereska Roberta Glińskiego i Stacja Piotra Wereśniaka;
-
2004 - Orzeł - Polska Nagroda Filmowa za najlepszą główną rolę męską, rolę Jaśka w filmie Zmruż oczy Andrzeja Jakimowskiego;
-
2005 - Złoty Krzyż Zasługi;
-
2006 - Nagroda za rolę męska w filmie Przybyli ułani w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego na 31. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni; wyróżnienie za rolę Onego II w przedstawieniu telewizyjnym Piaskownica Michała Walczaka w reżyserii Dariusza Gajewskiego na 6. Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa teatry" w Sopocie; Statuetka "Przyjaciel Zaczarowanego Ptaszka" - nagroda dla przyjaciela ogólnopolskiego festiwalu dla osób niepełnosprawnych uzdolnionych wokalnie na Festiwalu Piosenki Zaczarowanej w Krakowie;
-
2008 - Wyróżnienie za rolę Roberta w przedstawieniu Ballada o kluczu Adama Dobrzyckiego w reżyserii Waldemara Krzystka na 8. Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa teatry" w Sopocie.
-
2011 - Opolskie Lamy - nagroda za całokształt twórczości
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, maj 2003; aktualizacja: czerwiec 2016, czerwiec 2021 (ZLS).