Oprócz filozofii Spinozy (której poświęcił jeszcze popularnonaukową książkę "Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło", 1902) studiował filozofię współczesną (Friedrich Nietzsche, Arthur Schopenhauer, Eduard Hartmann), a także Biblię, Talmud i filozofię Wschodu. Lektury te wpłynęły na kształt jego koncepcji filozoficznej, którą nazwał syntetycznym monizmem, a która była oryginalnym sposobem rozwiązania dylematów Młodej Polski. Zwolennik metafizyki i koncepcji sztuki pełniącej jej funkcję usiłował nadać dopracowany kształt intelektualny hasłu "nagiej duszy" i teorii symbolu jako wyrazu Absolutu. Tak jak inni programowi twórcy tej formacji, zajmował się problemami rozwoju i przyszłości kultury, rolą indywiduum w życiu społecznym, statusem geniusza i warunkami twórczości. Jego syntetyczny monizm opierał się na przekonaniu, że Byt ma charakter zarazem materialny i duchowy, jest jednocześnie Absolutem i procesem. Odkąd wskutek ewolucji przyrodniczej wykształciła się świadomość indywidualna, rozwój odbywa się w świecie kultury. Motorem rozwoju są zawsze wybitne jednostki, zdolne do tworzenia własnych syntez – projektów świata. Rzeczywistość zewnętrzna prowokuje do tworzenia syntez naukowych, potrzeby wewnętrzne – syntez filozoficznych i artystycznych. Tym ostatnim przyznaje największą wartość: stwarzają nowe obszary Bytu, zbliżając się do poznania absolutnego. Żuławski nie podziela obaw Stanisława Przybyszewskiego przed niszczącą siłą intelektu. Zagrożenie rozwoju widzi nie w racjonalności poznania naukowego, lecz w powstawaniu faktycznej syntezy społecznej: społeczeństwa o zaspokojonych potrzebach materialnych, lecz ospałego duchowo i niszczącego przejawy indywidualizmu.
Eseje Żuławskiego ukazały się także w tomach: "Prolegomena" (1902), "Szkice literackie" (1913), "Przed zwierciadłem prawdy. Szkice filozoficzne" (1914).
Oprócz eseistyki literacko-filozoficznej, która odegrała ważną rolę w okresie Młodej Polski, Żuławski uprawiał inne gatunki literackie. Opublikował liczne przypowieści filozoficzne zebrane w tomach: "Opowiadania prozą" (1902), "Kuszenie szatana" (1910), "Bajka o człowieku szczęśliwym" (1910). Był autorem wielu nowel oraz cyklu powieściowego o tematyce współczesnej "Laus feminae" (1914-1916).
Napisał wiele dramatów o tematyce historycznej i współczesnej, chętnie wystawianych przez teatry w Krakowie, Warszawie i we Lwowie. Największym powodzeniem cieszyła się baśń sceniczna "Eros i Psyche" (1904) przedstawiająca – w siedmiu odsłonach dziejących się w różnych momentach historii – odwieczną walkę dobra i zła, ducha i materii. Dramat posłużył również jako libretto do opery Ludomira Różyckiego.
Inne dramaty o tematyce historycznej to: "Dyktator" (1903, napisany dla uczczenia rocznicy powstania styczniowego), "Ijola" (1905), "Koniec Mesjasza" (1906), "Gród słońca" (1911). Tematykę współczesną zawierały dramaty "Wianek mirtowy" (1903), "Gra" (1906) i "Za cenę łez" (1909).
Zgodnie z duchem epoki bohaterami utworów literackich były zazwyczaj jednostki wybitne uwikłane w mechanizmy historii i życia społecznego. Bohaterkami zaś – kobiety fatalne, demoniczne, uosabiające niszczącą potęgę płci.
Żuławski opublikował też kilka tomików poezji, które zebrane zostały w 4-tomowym wydaniu "Poezje"(1908). Jego wiersze przepełnione były refleksją filozoficzną dotyczącą ludzkiego poznania, doświadczania siebie i świata. Dużo utworów miało charakter patriotyczny.
Twórczość literacka Żuławskiego interesuje dziś głównie koneserów i historyków literatury. Dla współczesnych czytelników jednak jest on przede wszystkim autorem "Trylogii księżycowej" ("Na srebrnym globie", 1903, "Zwycięzca", 1910, "Stara ziemia", 1911). Dziś czytana jako powieść science fiction, w intencji autora była zbeletryzowaną refleksją nad procesami cywilizacji.
Wykorzystując najlepsze wzory powieści fantastycznej (Jules Verne, Herbert Wells) opisał Żuławski pierwszą ziemską, nieudaną wyprawę na Księżyc. Ocalali rozbitkowie dają początek nowej rasie Selenitów, odciętych od źródeł kultury, dysponujących niezrozumiałymi szczątkami przedmiotów i ustnym przekazem o ziemskim pochodzeniu, który daje początek mitowi religijnemu. Dwie pierwsze części trylogii przedstawiają właśnie mechanizmy powstawania i rozwoju religii oraz porządku społecznego. Część trzecia przenosi akcję na Ziemię, gdzie cywilizacja się starzeje: zapewnia postęp techniczny i dobrobyt, ale zmierza do unifikacji społecznej i zaniku indywidualizmu. Ta filozofia kultury wpisana jest w brawurową, sensacyjną akcję obfitującą w dramatyczne wydarzenia i barwne postaci.
Niezwykle sugestywna obrazowość pejzażu księżycowego została wykorzystana (wręcz do przesady) w warstwie plastycznej filmu "Na srebrnym globie" (premiera 1989), który na podstawie powieści nakręcił Andrzej Żuławski, stryjeczny wnuk pisarza.
Ważniejsze wydania: "Eseje", Warszawa 1960; "Wiersze wybrane", Warszawa 1965.
Autor: Halina Floryńska-Lalewicz, styczeń 2004.