Fasada budynku Wrocławskiego Teatru Współczesnego, fot. Dzięki uprzejmosći WTW
Scena powołana do istnienia w 1946 jako Teatr Lalki i Aktora, następnie Teatr Młodego Widza, Państwowy Teatr Młodego Widza. Od 1957 roku scena działała pod szyldem - Teatr Rozmaitości, a od 1967 pod nazwą Teatr Współczesny. Teatr stworzony przez lalkarzy, pierwszymi kierownikami byli Elżbieta i Zenon Kalinowiczowie, miał być przede wszystkim miejscem edukacji najmłodszej publiczności. Szybko jednak zmieniał swój profil, dając przedstawienia w "żywym planie" aktorskim, poszerzając repertuar o pozycje dla młodych widzów, a wreszcie grając "dorosłe" sztuki. Teatr wrocławski z czasem stał się ważnym ośrodkiem artystycznym. Ze sceną przy ulicy Rzeźniczej 12 związali się na wiele lat tacy artyści, jak m.in.: Tadeusz Różewicz, Helmut Kajzar, Jerzy Jarocki.
Po Kalinowiczach teatrem kierował Wiktor Biegański (1950-1951), a następnie Wacław Zdanowicz, którego w 1953 zastąpił Adolf Chronicki (1953-1966). Za jego dyrekcji w 1957 Andrzej Makarewicz wystawił połączone w jednym wieczorze: Antygonę Jeana Anouilha i Ifigenię Andre Obeya - spektakl, który wrocławska publiczność uznała za symboliczne narodziny nowej sceny. Poruszenie wywołało przedstawienie składające się z Nocy Listopadowej i Warszawianki Wyspiańskiego w reżyserii Haliny Dzieduszyckiej i Chronickiego (1957) z powstańcami listopadowymi w mundurach żołnierzy AK. Zygmunt Hübner wystawił Tramwaj zwany pożądaniem Williamsa (1958):
"Dla wrocławskiej publiczności jest to pierwszy kontakt z głównym wtedy nurtem amerykańskiej dramaturgii. Hübner ujawnia rzadkie u młodych twórców dyspozycje reżysera-pedagoga i z zespołu, którym tutaj kieruje, wydobywa maksimum jego możliwości (...) Eliasz Kuziemski (Stanley), w następnych latach jeden z czołowych aktorów tej sceny, tu po raz pierwszy sygnalizował możliwości nie przeczuwane do tej pory." (Józef Kelera, "Wrocław Teatralny 1945-1980", Ossolineum, Wrocław 1983)
Jerzy Jarocki wyreżyserował Wracamy późno do domu Tymoteusza Karpowicza (1958), rozpoczynając w ten sposób trwającą kolejne trzydzieści lat współpracę z wrocławską sceną. W następnym roku wystawił Wujaszka Wanię Czechowa oraz Romulusa Wielkiego Dürrenmatta. Z zainteresowaniem przyjęto reżyserski debiut Kazimierza Kutza - Śmierć gubernatora Leona Kruczkowskiego (1961). W latach 1962-1964 w teatrze pracował pierwszy etatowy reżyser z prawdziwego zdarzenia w teatrze wrocławskim - Andrzej Witkowski, który przygotował interesujących Więźniów z Altony Sartre'a, Horsztyńskiego Słowackiego, Pokusę Jana Pawła Gawlika i Dziwnego pasażera Karpowicza. Niemniej w tym całym okresie wybitne przedstawienia ginęły w potoku pośpiesznie przygotowywanych przedstawień popularnych, a wiele ambitnych projektów kończyło się fiaskiem z powodu niewystarczających umiejętności zespołu. Dodatkowym obciążeniem dla teatru był jego objazdowy charakter. Teatr miał obowiązek grania sztuk poza Wrocławiem.
W 1966 roku do teatru powrócił Witkowski. Był szefem sceny wrocławskiej w latach 1966-1973.
"Uporządkował sytuację w teatrze, wprowadził rygor i dyscyplinę pracy artystycznej nigdy dotąd nieznane na tej scenie. (...) Przebudował ten teatr i przeobraził najgruntowniej, choć ogromnym wysiłkiem. Stargał siły w tej pracy, która stała się najważniejszym etapem jego pracy artystycznej (...)." (Józef Kelera, "Wrocław Teatralny 1945-1980", Ossolineum, Wrocław 1983)
W zmodernizowanym gmachu pod nową nazwą, Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego - duchowego patrona Witkowskiego, rozpoczął się kolejny etap historii sceny. Pod okiem nowego dyrektora rozwijał się talent młodych aktorów - Edwarda Lubaszenki i Bogusława Kierca. W zespole pojawiła się, po odejściu z Teatru Laboratorium Grotowskiego, Maja Komorowska. Poziom artystyczny wyznaczały realizacje Witkowskiego: Zielone rękawice Karpowicza (1966), Róża (1967) i Przedwiośnie Żeromskiego (1969), Samuel Zborowski Słowackiego (1970), Bolesław Śmiały Wyspiańskiego w inscenizacji plastycznej Józefa Szajny i reżyserii Helmuta Kajzara (1969), wybitne przedstawienia Jarockiego - Pluskwa Majakowskiego (1967), Stara kobieta wysiaduje Różewicza (1969), w którym dla trudnej partytury dramatycznej reżyser znalazł idealną formę sceniczną oddającą grozę świata spustoszonych wartości oraz doskonały Paternoster Kajzara (1970) ze scenografią Kazimierza Wiśniaka i muzyką Stanisława Radwana.
W latach 1973-1974 Teatrem Współczesnym kierował Józef Para, o którego pracy recenzenci pisali, że to "przeciętna teatralna produkcja na polskiej prowincji". Poziom teatru wyznaczony przez Witkowskiego przywrócił następca Pary - Kazimierz Braun, dyrektor Teatru Współczesnego w latach 1975-1984.
"Braun był już wtedy znany w kraju jako czołowy entuzjasta, by nie rzec kaznodzieja 'teatru wspólnoty', 'teatru otwartego' i w ogóle 'nowego teatru': poświęcił tym zjawiskom kilka interesujących książek i pewną ilość swoich własnych zbliżeń czy też podejść w te rejony - jeszcze w Lublinie." (Józef Kelera, "Wrocław Teatralny 1945-1980", Ossolineum, Wrocław 1983)
Za jego kadencji teatr zaczął szukać nowych przestrzeni gry, poza tradycyjnym pudłem sceny. Zaczęły pojawiać się widowiska spod znaku tzw. teatru faktu. Z premier głośnym echem odbiło się Białe małżeństwo Różewicza w reżyserii Brauna (1975) grane ponad 500 razy, utrzymujące się na afiszu przez kilka kolejnych sezonów oraz Anna Livia, poemat sceniczny Macieja Słomczyńskiego wg Joyce'a, również reżyserowany przez nowego dyrektora (1976). Swoje oryginalne poszukiwania kontynuował w Teatrze Współczesnym Kajzar, wystawiając własne teksty: Trzema krzyżykami (1977), Villa dei misteri (1979). Z powodzeniem przygotował też kolejną premierę tekstu Różewicza Odejście głodomora (1977). Sukcesem była również Operetka Gombrowicza w reżyserii Brauna (1977), polemiki wzbudziły natomiast Dziady Mickiewicza po raz pierwszy wystawione we Wrocławiu (1978). Braun podzielił przedstawienie na dwa wieczory. Widzowie przenosili się wraz z aktorami z macierzystej sceny na Rzeźniczej do Muzeum Architektury. Dziady w konwencji "teatru otwartego" okazały się jednak ambitną porażką.
Po konfliktach z władzą Braun odszedł z teatru w 1984 roku. Jego miejsce zajął Jan Prochyra (1985-1989). Później dyrektorem był Krzysztof Rościszewski (1990-1992), Julia Wernio (1992-1994) i Zbigniew Lesień (1994-1998). W tych latach najciekawsze realizacje to: Samobójca Nikołaja Erdmana w reżyserii Jarockiego (1988), teatralny debiut Sylwestra Chęcińskiego - Komedia sytuacyjna Johnnie Mortimera i Briana Cooke'a (1996), a także rewelacyjna Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka w realizacji Piotra Cieplaka (1993).
Od stycznia 1999 roku Teatrem Współczesnym kieruje Krystyna Meissner, która na wrocławskiej scenie zrealizowała m.in. ciekawy spektakl o zderzeniu człowieka i idei …np. Majakowski (2008). Za jej dyrekcji scena stała się ważnym punktem na teatralnej mapie kraju. Rimas Tuminas pokazał tutaj Romeo i Julię Szekspira (2001). Łukasz Czuj wyreżyserował poetycko kabaretowo groteskowy spektakl Cafe Panika na podstawie tekstów m.in. Topora i Ribesa (2003). We Współczesnym pracowali: Paweł Miśkiewicz - autor scenicznej interpretacji Kosmosu Gombrowicza (1999) oraz Piotr Cieplak, który we wrocławskim teatrze zrealizował Historię Jakuba Stanisława Wyspiańskiego (2001), autorski spektakl Hotel 'Pod Aniołem' (2001) i Księgę Hioba (2004). Krzysztof Warlikowski przygotował głośną polską prapremierę Oczyszczonych Sarah Kane (2001, spektakl w koprodukcji Wrocławskiego Teatru Współczesnego, Teatru Polskiego w Poznaniu, Teatru Rozmaitości w Warszawie oraz Hebel-Theater w Berlinie i Theorem) i Dybuka wg Szymona An-skiego i Hanny Krall (2003, spektakl w koprodukcji TR Warszawa, Wrocławskiego Teatru Współczesnego, Theorem i Festiwalu w Awinionie).
Z teatrem współpracują młodzi reżyserzy. Jan Klata pokazał dwie adaptacje powieści: Lochy Watykanu André Gide'a (2004) i Nakręcaną pomarańczę Anthony'ego Burgessa (2005) oraz Transfer! (2006) - autorski spektakl o powojennych wypędzeniach, na który złożyły się relacje i wspomnienia żyjących uczestników tych tragicznych wydarzeń. Agnieszka Olsten zrealizowała Nie do pary Andrew Bovella (2005), a Michał Zadara Kartotekę Tadeusza Różewicza (2006) oraz Księgę rodzaju 2 Antoniny Wielikanowej i Iwana Wyrypajewa (2007). W 2008 roku reżyser wziął udział w polsko-izraelskim projekcie (koprodukcja Wrocławskiego Teatru Współczesnego, Teatru Habima w Tel Awiwie i Instytutu Adama Mickiewicza), w wyniku którego powstały dwa, dialogujące ze sobą przedstawienia o skomplikowanych związkach polsko-żydowskich - Bat Yam w inscenizacji Yael Ronen i Tykocin wg scenariusza Pawła Demirskiego i Michała Zadary.
W repertuarze Współczesnego znalazły się także: filozoficzny Traktat, spektakl na motywach myśli i biografii Ludwiga Wittgensteina w reżyserii Gabriela Gietzky'ego (2007) i rzecz o naszej narodowej tożsamości widziana oczyma greckiego reżysera Michaela Marmarinosa - Akropolis. Rekonstrukcja na motywach Akropolis Stanisława Wyspiańskiego i słynnego spektaklu Jerzego Grotowskiego (2009). Maćko Prusak był z kolei reżyserem i autorem choreografii Klaus der grosse, przejmującego przedstawienia teatru ruchu o dzieciństwie i dorosłości (2010). Ostatnio jedną z najbardziej udanych scenicznych interpretacji dramaturgii współczesnej, po którą często sięga się na wrocławskiej scenie, jest Kaspar Petera Handkego w inscenizacji Barbary Wysockiej ze świetną rolą tytułową Szymona Czackiego (2009).
Teatr Współczesny jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego DIALOG - WROCŁAW. Pierwsza edycja festiwalu odbyła się w 2001 roku.
Monika Mokrzycka-Pokora marzec 2003, aktualizacja styczeń 2011 | |
Wrocławski Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego
ul. Rzeźnicza 12
50-132 Wrocław
Tel: (+48 71) 358 89 22 (kasa); 358 89 10 (sekr.)
WWW: www.wteatrw.pl