Adaptacja opowiadania "Matka Joanna od Aniołów" Iwaszkiewicza opartego na znanym kulturze europejskiej motywie "diabłów z Loudun", przeniesionym na polską prowincję. Film unika obyczajowego i politycznego aspektu problemu, skupia się za to na jego wymiarze egzystencjalnym; pyta o granice wolności człowieka, a zarazem o uprawnienia ideologów do jej ograniczania. Niezapomniane kreacje stworzyli Lucyna Winnicka i Mieczysław Voit jako para zakonników, dramatycznie poszukująca języka dla wyrażenie swoich prawdziwych uczuć.
Klasztor na polskich kresach w XVIII wieku. Przeoryszę, Matkę Joannę i inne zakonnice opętały demony. Władze zakonu wysyłają do klasztoru specjalnego egzorcystę, księdza Suryna. Między nim a Matką Joanną wybucha gwałtowne uczucie, do którego oboje nie chcą, nie potrafią i nie mogą się przyznać. Budzące się w nich uczucie ksiądz Suryn nazywa opętaniem. Od cadyka, u którego szuka pomocy usłyszy, że na dnie wszystkiego jest miłość. Chcąc uwolnić zakonnice od demonów, Suryn oddaje im swoją duszę; popełnia zbrodnię na dwóch parobkach, skazując się tym samym na wieczne potępienie. Bolesław Michałek na łamach "Nowej Kultury" (1961) pisał:
Kawalerowicz dotknął w tym filmie wstydliwych stron psychiki ludzkiej: dławionych w sobie odruchów buntu wobec codzienności i sztywnych reguł życia. "Matka Joanna od Aniołów" jest wspaniałym renesansowym gestem sprzeciwu, który pobudza wyobraźnię, sumienie, intelekt.
Z kolei Alicja Helman w "Filmie" (1974) recenzowała:
Szalona mniszka i jej egzorcysta nic nie wiedzą o swojej prawdziwej naturze. Znają tylko antynomię świętości i grzechu. Ona przeżywa swój całkowicie świecki bunt jako opętanie, on osiąga samoświadomość własnych uczuć, by poprzez zbrodnię, która ma kobietę ocalić, skazać się na wiekuiste potępienie. Wbrew pozorom, klasztornej scenerii i kostiumom bohaterów 'Matka Joanna od Aniołów' nie jest filmem traktującym o problemach religii; nie było w nim elementów polemiki z katolicyzmem czy fideizmem. Kawalerowicza interesował odwieczny problem człowieka wobec zakazu; natury ludzkiej wobec dobrowolnie przyjętych lub narzuconych ograniczeń; jednostki wobec ogółu. Wybór czasu i miejsca akcji oraz historycznego kostiumu został dokonany tak, by nieustannie podkreślać jego drugorzędność, przypadkowość; realia zostały wybrane przede wszystkim z uwagi na ich wyraz plastyczny bądź symboliczny. Film rozgrywa się w pejzażu, który recenzenci nazwali "księżycowym", o nieokreślonej porze roku i dnia; "nigdy" i "nigdzie", a więc zawsze i wszędzie - w znaczeniu metafizycznym. "Matka Joanna od Aniołów" jest bowiem filmem o odwiecznym dramacie człowieka.
- "Matka Joanna od Aniołów", Reżyseria: Jerzy Kawalerowicz, scenariusz (według opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza): Tadeusz Konwicki, Jerzy Kawalerowicz, zdjęcia: Jerzy Wójcik, muzyka: Adam Walaciński, scenografia: Roman Mann, Tadeusz Wybult, Zdzisław Kielanowski. Występują: Lucyna Winnicka (Matka Joanna), Mieczysław Voit (ksiądz Suryn, cadyk), Anna Ciepielewska (Małgorzata), Zygmunt Zintel (Wołodkowicz), Kazimierz Fabisiak (ksiądz Brym), Franciszek Pieczka (Odryn), Stanisław Jasiukiewicz (Chrząszczewski), Maria Chwalibóg (karczmarka), Jarosław Kuszewski (Juraj). Produkcja: Zespół KADR - WFF Łódź 1960. Czarno-biały, 35 mm, 2996 m. Czas trwania: 110 min.
Nagrody:
- Srebrna Palma Nagroda Specjalna Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, 1961;
- Kryształowa Gwiazda Francuskiej Akademii Filmowej dla Lucyny Winnickiej, 1961;
- Syrenka Warszawska - Nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP, 1961;
- Wyróżnienie Komisji Filmowej kościoła ewangelickiego w Holandii;
- Nagroda Młodej Krytyki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Oberhausen, 1963;
- Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Brazylijskich;
- Nagroda Krytyki Filmowej na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Panamie 1966;
- Nagroda Czytelników "Filmu" i "Kuriera Polskiego".