Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (AST) została założona w 1946 roku. Obecna nazwa: Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie, obowiązuje od 1 października 2017 r.
Po wojnie życie teatralne kraju skupiło się w Krakowie, znalazło się tutaj bardzo wielu wybitnych twórców polskiego teatru. U początków uczelni stały trzy studia teatralne, które powstały zaraz po zakończeniu wojny, w 1945. Należało do nich Studio Aktorskie przy Starym Teatrze prowadzone przez aktora i reżysera Jerzego Ronarda Bujańskiego, Studio Aktorskie przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego stworzone z inspiracji wybitnego scenografa i reżysera Karola Frycza oraz Studio Dramatyczne Iwo Galla założone przez Iwo Galla - scenografa i reżysera związanego m.in. z Teatrem Reduta Juliusza Osterwy. W 1946 placówki te połączono i przekształcono w jedną szkołę - Państwową Szkołę Dramatyczną, (w latach 1949-1954, Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska). Założycielem krakowskiej uczelni i jej pierwszym dyrektorem był Juliusz Osterwa - wybitny reformator teatru, twórca Teatru Reduta, aktor, który swoją profesję traktował w sposób szczególny i uważał ją za posłannictwo.
Od początku istnienia uczelni o jej szczególnym charakterze decydowały bliskie związki z krakowskimi teatrami. Ta sytuacja przetrwała do dzisiaj, mimo trudnego okresu w latach 50., kiedy zgodnie z wytycznymi władz i modelem nauczania w sowieckich szkołach artystycznych, studentom zakazywano jakichkolwiek związków z teatrem zawodowym. Jerzy Stuhr, późniejszy rektor, tak określa tę szkolną specyfikę, wspominając swoje studia:
"Warszawa to był Lee Strasberg, który mówił swoim studentom grającym Czechowa; co tam Gajew, ty jesteś Marlon, co cię obchodzi Gajew, a jak się przebijesz... A u nas się mówiło: zrób wszystko, żeby być Gajewem. Nasi koledzy w Warszawie mieli niesłychanie rozbudzoną energię osobowości, którą prezentowali permanentnie, ktoś im to pewnie podpowiedział, myśmy aż takiego epatowania osobowością nie potrzebowali, bo wiedzieliśmy, że nasi pedagodzy z tych dwóch teatrów zawsze nas gdzieś przygarną, że dalej się będziemy mogli uczyć - uczyć, a nie prezentować się." ("Krakowska Szkoła Teatralna wczoraj i dziś (dyskusja)" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", red. J. Popiel, Kraków 1997)
Po śmierci Juliusza Osterwy w 1947 funkcję dyrektorów szkoły do 1953 pełnili: Władysław Woźnik, Antoni E. Balicki, Eugeniusz Fulde i Tadeusz Burnatowicz - był on także pierwszym rektorem w latach 1953-1963. Na tym stanowisku zastąpił go Bronisław Dąbrowski (1963-1968). Kolejni rektorzy to Eugeniusz Fulde (1968-1972), Jerzy Krasowski (1972-1981), Danuta Michałowska (1981-1984), Jerzy Trela (1984-1990), Jerzy Stuhr (1990-1996), Jacek Popiel (1996-2000). W 2000 na rektora krakowskiej PWST wybrany został ponownie Jerzy Stuhr.
Od początku swojego istnienia krakowska PWST kształciła aktorów, od 1949 studia na Wydziale Aktorskim trwały cztery lata. Początkowo, w latach 50. podstawą nauczania była, odgórnie narzucona przez władze, szablonowo traktowana i zwulgaryzowana metoda Stanisławskiego - wybitnego rosyjskiego reżysera i pedagoga, twórcy MCHAT-u (Moskiewskiego Teatru Artystycznego). Kolejne ograniczenia, jakie narzuciło w tamtym czasie Ministerstwo Kultury i Sztuki to zakaz statystowania studentów w teatrach oraz zmniejszenie liczby zajęć teoretycznych, zwiększenie natomiast liczby przedmiotów praktycznych i ideologicznych. Zarządzenia te dotyczyły całego szkolnictwa artystycznego i były początkiem wprowadzania w życie założeń realizmu socjalistycznego. W szkołach teatralnych zaczął również dominować okrojony repertuar, sprowadzający się do dramatu rosyjskiego i radzieckiego oraz współczesnych sztuk polskich, z całkowitym wyłączeniem współczesnego dramatu zachodnioeuropejskiego. Nowy repertuar pojawił się po odwilży i w latach 60.
"(...) do repertuaru szkoleniowego wkroczył Witkacy, Różewicz, Ionesco, Pinter" - pisała Danuta Michałowska. - "Przy obowiązkowo dowolnym formowaniu programów poetyckich na roku III studenci zaczęli proponować współczesną poezję, głównie amerykańską i angielską (...) Pojawiali się i polscy autorzy, jak Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak, Ewa Lipska, Leszek Moczulski, no i nieco później superidol młodzieży - Edward Stachura." (" 'Stara' i 'nowa' szkoła wiersza" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", Kraków 1997)
Powoli zmieniał się również sposób pracy nad dyplomem. "(...) do 1951 roku nie były to pełne spektakle, lecz raczej popisy, na które składały się pojedyncze sceny z dramatów, fragmentów poezji. Później zaczęto przygotowywać przedstawienia. Czasem były to tylko spektakle, które miały uwypuklić wyłącznie zalety studentów kończących PWST, ale czasem ambicje reżyserów i młodych aktorów sięgały o wiele dalej." (Tadeusz Kornaś, "Echo Krakowa" 1996, nr 119) Wynikiem tej ewolucji były znakomite krakowskie przedstawienia dyplomowe, które na stałe zapisały się w pamięci widzów i krytyki. Tak było m.in. w przypadku spektakli przygotowanych ze studentami przez Jerzego Jarockiego: PIESZO Tadeusza Różewicza (1981) oraz BRACI wg BRACI KARAMAZOW Fiodora Dostojewskiego (1988) i SZKICÓW Z CZŁOWIEKA BEZ WŁAŚCIWOŚCI wg prozy Roberta Musila w reżyserii Krystiana Lupy (1990).
W latach 1955-1962 w krakowskiej PWST działał także Wydział Reżyserii. Ponownie do życia kierunek ten powołał w 1973 rektor Jerzy Krasowski. W programie nauczania sztuki reżyserskiej zwracano coraz baczniejszą uwagę nie tylko na warsztat, ale również na zagadnienia związane z osobowością aktora oraz na sposoby rozmowy reżysera z wykonawcą. Dbano o stałą współpracę z wybitnymi indywidualnościami artystycznymi. Zarówno na Wydziale Aktorskim, jak i Wydziale Reżyserii próbowano stwarzać studentom możliwość poznawania pracy z twórcami także spoza krakowskiego środowiska teatralnego.
"Nawiązałem kontakty ze szkołami teatralnymi za granicą" - mówił Jerzy Trela, rektor PWST w drugiej połowie lat 80. - "Dało to możliwość częstych wyjazdów naszych studentów na międzynarodowe warsztaty oraz festiwale do Francji, Niemiec, Rosji, Słowacji, USA i na Ukrainę. (...) Doszedłem również do wniosku, że Szkoła musi się bardziej otworzyć, ponieważ jest zbyt hermetyczna, brak jej wewnętrznej infiltracji. Wprowadziłem przedmiot, który nazwałem 'Nauką partnerstwa'." ("Dwa wspomnienia" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", Kraków 1997)
W latach 1954-1964 w krakowskiej szkole istniał Wydział Lalkarski, ukończyli go m.in. Maja Komorowska i Ryszard Cieślak. W latach 70. jednym z centrów teatralnego życia Polski stał się Wrocław. W 1972 właśnie w filii krakowskiej PWST we Wrocławiu wznowiono naukę na Wydziale Lalkarskim. Pierwszym dziekanem Wydziału został Stanisław Stapf, dyrektor Państwowego Teatru Lalek "Chochlik" we Wrocławiu, który już w 1967 zorganizował przyteatralne Studium Aktorskie Teatrów Lalkowych kształcące lalkarzy. W 1975 Stapfa zastąpił Henryk Jurkowski. W lalkarskim szkolnictwie artystycznym wyzwaniem stało się uczenie aktora lalkowego gry w żywym planie oraz ciągłe poszerzanie repertuaru, skierowanego także do dorosłych: "Od komedii dell'arte, ulicznej i jarmarcznej, przez bajkę zwierzęcą i baśń klasyczną, od szopki betlejemskiej i literackiej po repertuar surrealistyczny, nawet dadaistyczny. Bazując na najlepszej literaturze dramatycznej, konstruowaliśmy scenariusze stopniując trudności, układaliśmy programy dla studentów poszczególnych lat." (A. Helman-Twardowska, "Wrocławski Wydział Lalkarski" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", Kraków 1997) W 1992 przy wrocławskim Wydziale Lalkarskim powstało pierwsze w Polsce Podyplomowe Studium Reżyserii Teatru Dzieci i Młodzieży. Od 1991 odbywają się tutaj Międzynarodowe Spotkania Szkół Teatralnych Wydziałów Lalkarskich.
Od 1979 we Wrocławiu istnieje również Wydział Aktorski. Pierwszym dziekanem nowego Wydziału został Igor Przegrodzki. Od 1991 studenci mogą tutaj na II roku wybrać specjalizację pantomimiczno-ruchową. Pantomimy uczą się pod kierunkiem doświadczonych aktorów Wrocławskiego Teatru Pantomimy Henryka Tomaszewskiego. Obecnie dziekanem Wydziału Aktorskiego jest Teresa Sawicka, Wydziału Lalkarskiego - Jolanta Góralczyk.
W literaturze teatrologicznej istnieje termin "szkoła krakowska" określający styl gry aktorskiej stworzony w latach 70. XIX w. przez Stanisława Koźmiana, wówczas dyrektora Teatru Krakowskiego. Styl ten charakteryzował się podporządkowaniem aktorów koncepcji inscenizacyjnej reżysera, umiarem w emocjach, geście i intonacji głosu, w końcu większą naturalnością gry. Większość wykładowców i absolwentów krakowskiej PWST uważa się za twórczych kontynuatorów tej właśnie szkoły, z której wyszli wybitni aktorzy, m.in. Helena Modrzejewska czy Antonina Hoffmann, a przynajmniej w tym stylu gry upatruje korzeni późniejszego "krakowskiego" nauczania aktorstwa.
Czy rzeczywiście coś istotnego różni dziś szkołę krakowską od warszawskiej? Czy jest nią właśnie metoda nauczania, dzięki której styl gry jej absolwentów wyraźnie odbiega od stylu absolwentów innych szkół?" - zastanawiał się Janusz Degler. - "Wszyscy twierdzą, że taka metoda istnieje i że ona właśnie decyduje o tym, iż od ponad stu lat mówi się o 'szkole krakowskiej'. Z pewnością na tę odrębność składa się wiele czynników, ale musi też być jakiś jeden stały element, jakby rodzaj rdzenia, sprawiający, iż mimo zachodzących zmian ciągle możemy mówić o odrębności krakowskiej PWST. Sądzę, że tym elementem stałym jest dobrze pojmowany tradycjonalizm, czy nawet konserwatyzm, przejawiający się w kultywowaniu pewnych wartości i zasad. Należy do nich przede wszystkim solidność w kształceniu podstawowych elementów warsztatu aktorskiego, a zwłaszcza nieskazitelna dykcja (surowość stosowanych kryteriów była powodem, że Ryszard Cieślak, u którego dopatrzono się wady wymowy, nie dostał się na Wydział Aktorski i ukończył Oddział Lalkarski; podobnie było z Mają Komorowską)." ("Krakowska Szkoła Teatralna wczoraj i dziś [dyskusja]" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", Kraków 1997)
Podobnie o randze pracy nad tekstem w krakowskiej uczelni pisała Danuta Michałowska, wskazywała na "(...) pietyzm wobec tekstu, zamiłowanie do tych dzieł poezji, które nazywamy klasyką, zwłaszcza utworów wielkich romantyków i Norwida." (" 'Stara' i 'nowa' szkoła wiersza" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", Kraków 1997)
Nauczyciele krakowskiej szkoły to zarazem najwybitniejsze postacie w historii powojennego teatru w Polsce. Są wśród nich m.in.: Jerzy Jarocki, Tadeusz Kantor, Mieczysław Kotlarczyk, Konrad Swinarski, Ewa Lassek, Krystian Lupa, Krzysztof Penderecki, Anna Polony, Krystyna Skuszanka. Obecnie funkcje dziekanów pełnią: Krzysztof Globisz na Wydziale Aktorskim i Mikołaj Grabowski na Wydziale Reżyserii.
Wielu absolwentów Wydziału Aktorskiego należało i należy do najwybitniejszych twórców polskiego teatru, są wśród nich m.in.: Halina Mikołajska, Halina Gryglaszewska, Gustaw Holoubek, Zbigniew Cybulski, Bogumił Kobiela, Leszek Herdegen, Kalina Jędrusik, Zofia Kucówna, Anna Polony, Marek Walczewski, Jerzy Bińczycki, Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Jan Nowicki, Anna Seniuk, Ewa Demarczyk, Jan Peszek, Olgierd Łukaszewicz, Wojciech Pszoniak, Jerzy Trela, Jerzy Stuhr, Anna Dymna, Jan Frycz, Krzysztof Globisz, Dorota Segda. Wydział Aktorski ukończył również Jerzy Grotowski. Reżyserię studiowali tutaj tacy twórcy, jak: Mikołaj Grabowski, Krystian Lupa, Edward Lubaszenko, Anna Polony, Krzysztof Babicki, Tadeusz Bradecki, Andrzej Dziuk, Waldemar Zawodziński. W ostatniej dekadzie szkołę ukończyli także m.in. reżyserzy: Anna Augustynowicz, Grzegorz Jarzyna i Krzysztof Warlikowski oraz aktorki Magdalena Cielecka i Maja Ostaszewska, twórcy, którzy decydują o kształcie teatru i aktorstwie ostatnich lat.
Monika Mokrzycka-Pokora
listopad 2003, aktualizacja ZLS, styczeń 2021
Władze:
- Rektor: prof. dr hab. Dorota Segda
Prorektor : dr hab. Beata Guczalska
Wydziały:
Wydział Aktorski
kierunek: aktorstwo, specjalność: aktorstwo dramatyczne
kierunek: aktorstwo, specjalność: wokalno-aktorska
Wydział Reżyserii Dramatu
kierunek: reżyseria, specjalność: reżyseria teatralna
kierunek: reżyseria, specjalność: dramaturgia
Filia we Wrocławiu
Wydział Aktorski
kierunek: aktorstwo, specjalność: aktorstwo dramatyczne
Wydział Lalkarski
kierunek: aktorstwo, specjalność: aktorstwo teatru lalek
kierunek: aktorstwo teatru lalek
kierunek: reżyseria, specjalność: reżyseria teatru lalek
Podyplomowe Studia Reżyserii Teatru Dzieci i Młodzieży
kierunek: reżyseria
Filia w Bytomiu
Wydział Teatru Tańca
kierunek: aktorstwo, specjalność: aktor teatru tańca
stan na: styczeń 2021
AST im. St. Wyspiańskiego w Krakowie
ul. Straszewskiego 21-22
31-109 Kraków
Tel: tel. 12 362 71 10, 12 422 18 55, 12 422 57 01, 12 430 15 90
WWW: krakow.ast.pl