Związki Krakowa z operą sięgają 1628 roku, kiedy to jedna z podwawelskich drukarni wydała pierwsze libretto operowe w języku polskim. Było to tłumaczenie tekstu Saracinellego zatytułowanego "La liberazione di Ruggiero dall'isola d'Alcina", które trzy lata wcześniej opatrzyła muzyką Francesca Caccini. Dokumenty wskazują, że widowiska operowe prezentowane były w Krakowie w pałacu biskupa Kajetana Sołtyka i na dworze księcia Teodora Lubomirskiego. Pierwszy publiczny spektakl operowy "Zemiry i Azora" Ernesta Gretrý'ego odbył się w marcu 1782 roku Od tego czasu datuje się historia opery w Krakowie.
Brak finansów i brak odpowiedniej siedziby dla operowych przedstawień powodowały, że w Krakowie powstawały kolejne przedsiębiorstwa operowe i upadały po kilku sezonach, by znów się odradzać. W 1893 roku wybudowano Teatr Miejski im. J. Słowackiego, który miał służyć wszelkim gatunkom scenicznym. Ale ze względów oszczędnościowych miasto, które było właścicielem budynku, wolało w nim widzieć dramat niż operę. Mimo to, spektakle operowe odbywały się na scenie miejskiego Teatru, choć rzadziej niż spektakle dramatyczne. W Krakowie występowali wszyscy wielcy polscy śpiewacy z Janem Kiepurą, Adamem Didurem, Heleną Zboińską-Ruszkowską, Adą Sari na czele.
Niemal natychmiast po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku na tym terenie władze miasta wznowiły działalność Teatru im. Słowackiego jako teatru dramatu i opery. Inaugurowano ją Hrabiną Stanisława Moniuszki. Powstały też inne operowe i operetkowe inicjatywy. Nie utrzymały się jednak dłużej z powodu braku pieniędzy. W 1946 roku zespół operowy zorganizował Walerian Bierdiajew. Opera krakowska występowała dwa razy w tygodniu na scenie Teatru im. Słowackiego dając w ciągu dwu lat swej działalności dziesięć premier. Niestety, znów względy finansowe zadecydowały o rozwiązaniu opery w Krakowie.
W 1954 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Opery, które zorganizowało nowy zespół operowy na bazie muzyków krakowskiej Filharmonii i absolwentów Wydziału Wokalnego Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Pierwszy spektakl nowej opery, "Rigoletto" Verdiego, odbył się 13 października 1954 roku W tym samym czasie zawiązało się Towarzystwo Przyjaciół Teatru Muzycznego, które z muzyków istniejącego w Krakowie zespołu Orkiestry i Chóru Polskiego Radia stworzyło operetkę. Pierwszy spektakl, "Hrabina Marica" Kalmana, odbył się 19 grudnia 1954 roku. Obie instytucje wykorzystywały początkowo salę Domu Żołnierza. Po kilku miesiącach Opera przeniosła się do Teatru im. Słowackiego występując tam dwa razy w tygodniu, Operetka pozostała w Domu Żołnierza. Tak zapoczątkowana została, nieprzerwana do dziś, działalność Opery i Operetki w Krakowie.
W 1958 roku oba Towarzystwa zostały rozwiązane. Zespoły połączono, przeszły pod zarząd miejski jako Miejski Teatr Muzyczny - Opera i Operetka. W 1975 roku nazwę zmieniono na Krakowski Teatr Muzyczny, a w 1981 przyjęto nazwę Opera i Operetka w Krakowie. Od 2001 roku istnieje jako Opera Krakowska.
Mimo, iż przez długie dziesięciolecia krakowska Opera borykała się z brakiem własnej siedziby, jej dorobek jest imponujący: to blisko 250 premier a wśród nich znakomite, niejednokrotnie obrosłe legendą przedstawienia, to wybitni twórcy - śpiewacy, dyrygenci, inscenizatorzy, których nazwiska weszły do polskiego i światowego dziedzictwa kultury. W Krakowie debiutowali w operze i operetce lub zdobywali operową wiedzę wybitni polscy śpiewacy, m.in. Teresa Żylis-Gara, Jadwiga Romańska, Jadwiga Rappé, Elżbieta Szmytka, Zofia Kilanowicz, Wiesław Ochman, Kazimierz Pustelak, Roman Węgrzyn.
Dziś Opera Krakowska mieści się we własnej siedzibie, powstałej w miejscu sceny operetkowej przy ul. Lubicz. Nowy gmach projektu Romualda Loeglera powstał w latach 2004-2008 ze środków Unii Europejskiej przy wsparciu Województwa Małopolskiego i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Działalność sceny zainaugurowała w dniu 13 grudnia 2008 roku premiera Diabłów z Loudun Krzysztofa Pendereckiego.
Opera Krakowska posiada scenę główną (Duża Scena) z amfiteatralną widownią na 760 miejsc oraz mniejszą scenę(Scena Kameralna) o zmiennej pojemności dla 100 do 180 widzów. W jej repertuarze znajduje się obecnie ponad dwadzieścia tytułów. Są to dzieła kompozytorów polskich i klasyka światowa, przedstawienia baletowe oraz opery dla dzieci. W sezonie prezentuje około 200 przedstawień.
Zespół artystyczny obejmuje solistów, orkiestrę, chór i balet. Z krakowską sceną współpracują soliści o międzynarodowej renomie oraz najwybitniejsi polscy śpiewacy. Grono realizatorów to twórcy o sprawdzonej marce i znaczącym dorobku artystycznym.
Rokrocznie na przełomie czerwca i lipca Opera Krakowska organizuje Letni Festiwal, prezentując własne przedstawienia w plenerach lub zabytkowych wnętrzach Krakowa i okolic. Do tradycji Festiwalu należą widowiska lub spektakle na dziedzińcu Zamku Królewskiego na Wawelu. Festiwal stopniowo poszerza swoją formułę o przedstawienia teatrów zagranicznych.
Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, styczeń 2002; aktualizacja: grudzień 2010.
Opera Krakowska
ul. Lubicz 48
31-512 Kraków
Województwo małopolskie
Tel: (+48 12) 296 61 00-02
Fax: (+48 12) 296 61 03
WWW: www.opera.krakow.pl
Email: opera@opera.krakow.pl