Imprezę organizowaną przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina wymyślił i od początku nią kieruje wicedyrektor NIFC, Stanisław Leszczyński. Festiwal prezentuje muzykę polskiego kompozytora na tle Europy czasów, w których żył, przybliża źródła chopinowskiego stylu muzycznego oraz pokazuje, jak jego twórczość oddziaływała na następne generacje kompozytorów: od romantyków po artystów współczesnych.
Pierwszy festiwal odbył się w Warszawie w dniach 2-9 września 2005 roku i od razu zyskał uznanie publiczności. Kolejne edycje stały się programowo bogatsze, zaś ich czas trwania wydłużył się do ponad dwóch tygodni. Od 2006 roku festiwal odbywa się w drugiej połowie sierpnia i jest największą atrakcją letniego sezonu muzycznego Warszawy.
"To ma być impreza popularna, w dobrym znaczeniu tego słowa" - tłumaczy Stanisław Leszczyński - "zarówno dla słuchacza przeciętnego, jak i dla wyrafinowanego odbiorcy także z Europy, który wybrawszy się latem do Polski, pragnie zobaczyć Warszawę, ale wejść również w sferę naszej muzyki."
Na festiwalu, któremu patronuje Fryderyk Chopin, musi oczywiście dominować muzyka fortepianowa.
"Festiwal jest atrakcyjny, gdyż jednego wieczoru daje szansę posłuchania koncertów d-moll Brahmsa i f-moll Chopina lub koncertów B-dur Brahmsa i b-moll Czajkowskiego, które choć odmienne, to przecież wyrosły z tego samego źródła" - uważa Stanisław Leszczyński. "Publiczność rzadko miewa okazję do bezpośredniej konfrontacji wielkich dzieł."
Festiwal przypomina także kompozytorów mniej znanych lub wręcz zapomnianych. Należą do nich przede wszystkim twórcy współcześni Chopinowi, tacy jak prezentowani dotychczas Muzio Clementi, Ignacy Feliks Dobrzyński, John Field, Henri Herz czy Louis Spohr. W programie znaleźć można również utwory twórców epok późniejszych, jak Maurycy Moszkowski, zupełnie niegrywany w Polsce Włoch Giuseppe Martucci czy znakomity pianista i oryginalny kompozytor, zmarły w 1982 roku, Andrzej Czajkowski.
Popularność festiwalu wynika również z faktu, że występują na nim najwybitniejsi pianiści, przede wszystkim ci, których kariera zaczęła się od zdobycia nagrody w Konkursach Chopinowskich (Martha Argerich, Fou T'song, Garrick Ohlsson, Dang Thai Son, Stanisław Bunin, Kevin Kenner, Ewa Pobłocka, Janusz Olejniczak, Rafał Blechacz). Oprócz nich w dotychczasowych edycjach zagrali m. in. Nelson Goerner, Ivo Pogorelić, Grigorij Sokołow, Kristian Bezuidenhout, Nikołaj Demidenko, Nelson Freire, Olli Mustonen, Howard Shelley, Andreas Staier, Lilya Zilberstein. Festiwal stara się także promować najbardziej utalentowanych pianistów młodego pokolenia, laureatów prestiżowych europejskich konkursów pianistycznych (Sergio Tempo, Hinrich Alpers, George Emmanuel Lazaridis, Gilles Vonsattel, Markus Groh, Aleksiej Zujew).
"Chopin i jego Europa" stał się wydarzeniem wyjątkowym w kulturalnym kalendarzu nie tylko w Polsce.
"Szczególną wartością są koncerty z udziałem artystów grających na dawnych instrumentach" - mówi dyrektor Stanisław Leszczyński. "Do jej realizacji udaje nam się pozyskać bardzo różnych muzyków, od autorytetów w wieku, powiedziałbym, profesorskim, jak Aleksander Mielnikow, do rozpoczynających kariery młodziutkich, niezwykle utalentowanych artystów jak Japonka Aimi Kobayashi, która wystąpiła w 2009 roku. Miała wówczas zaledwie 13 lat."
Nurt stylowego wykonawstwa pojawił się już w programie pierwszej edycji. Obok orkiestry Filharmonii Narodowej i Sinfonii Varsovia, które stale towarzyszą pianistom na festiwalu, wystąpiła wówczas grająca na instrumentach z epoki Orkiestra XVIII Wieku. Wykonała komplet dziewięciu symfonii Beethovena, a także towarzyszyła Dang Thai Sonowi w koncercie e-moll Chopina. W następnych edycjach ten międzynarodowy zespół Fransa Brüggena wziął udział w wykonaniu wszystkich utworów Chopina na fortepian z orkiestrą (solistami byli Nelson Goerner i Janusz Olejniczak), zaprezentował symfonie Schuberta, Stworzenie świata Haydna, koncerty fortepianowe Mozarta i Beethovena (z Kristianem Bezuindehoutem).
W 2005 roku z pierwszymi recitalami na fortepianie historycznym wystąpili Fou T'song, Nelson Goerner i Krzysztof Jabłoński. W kolejnych edycjach tego zadnia podjęli się m.in. Aleksiej Lubimow, Aleksander Mielnikow, Tatiana Szebanowa i Aleksiej Zujew. Oprócz Orkiestry XVIII Wieku pianistom towarzyszyły dwa inne słynne zespoły grające na instrumentach z epoki: Concerto Köln oraz Orchestre des Champs-Élysées. Wydarzeniem festiwalu w 2009 roku były cztery różne programy, które zaprezentował jeden z największych znawców stylowego wykonawstwa, pianista Andreas Staier.
Pianiści mają do dyspozycji współczesne instrumenty Steinwaya oraz fortepiany Pleyela z 1838 roku, Erarda z 1848 roku i kopię fortepianu Grafa z 1819 roku. Są one własnością Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.
"Festiwal postrzegany jest jako impreza o wyrazistym profilu czy wręcz specjalizacji w wykonawstwie muzyki w autentycznym brzmieniu epoki" - mówi Stanisław Leszczyński. "U nas jednak, poza nielicznymi wyjątkami, nie gra się muzyki dawnej, barokowej, lecz utwory z okresu klasycyzmu, a przede wszystkim XIX-wieczne dzieła romantyczne. To właśnie wyróżnia nas na kulturalnej mapie Europy."
Artystyczna specjalizacja festiwalu zaowocowała również serią płytową Real Chopin, wydawaną przez NIFC. To pierwszy w dziejach światowej fonografii komplet wszystkich utworów Fryderyka Chopina zagranych przez różnych wykonawców na fortepianach z epoki.
Z okazji Roku Chopinowskiego edycja festiwalu w 2010 roku będzie wyjątkowo bogata. Między 1 sierpnia, a 3 września, podczas 50 koncertów wystąpi ponad 1000 artystów.
Autor: Jacek Marczyński, kwiecień 2010
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
ul. Tamka 43
00-355 Warszawa
tel.: (+48 22) 44 16 100
fax: (+48 22) 44 16 113
pl.chopin.nifc.pl/festival