W tym miejscu Morgenstern zamyka swą opowieść, dając do zrozumienia, że młody literat odpokutował swoje grzechy. Jednak Anderman kontynuuje opowieść o losach bohatera, ukazując wspomnianą przez Michnika "sztukę prześlizgu", gwarantującą wygodne, oparte na cwaniactwie i konformizmie, egzystowanie zarówno w trudnych latach 80., jak i po 1989 roku. W eseju Michnika nie brakuje goryczy: wprawdzie bohater powieści Andermana jest literatem, ale przedstawiony na kartach powieści sposób bytowania był w tamtych czasach powszechny i właściwy dla wielu środowisk, nie tylko zresztą artystycznych. Przyczyną była patologia obowiązującego wówczas systemu i w rezultacie, charakterystyczne dla epoki, podwójne myślenie. Podwójne myślenie zmuszało członków partii do potępiania działalności Kościoła a jednocześnie chrzczenia dzieci po kryjomu. Anderman z właściwą sobie zgryźliwością dowodzi, że powszechne w latach 70. postawy ocalały w III Rzeczpospolitej i stały się udziałem także tych, za sprawą których dokonała się ustrojowa transformacja przełomu lat 80. i 90. Nie ogranicza się przy tym wyłącznie do sfery aktywności społeczno-politycznej, dotyka również stosunków międzyludzkich, także tych najbardziej intymnych, jak i relacji rodzinnych. Bohater Andermana w każdej sferze pozostaje niedojrzałym, wiecznym nastolatkiem, który nawet nie próbuje zmierzyć się z rzeczywistością.
Oto materiał, przed jakim stanął Janusz Morgenstern. Tak fascynujący, że sędziwy reżyser (ur. w 1922) zdecydował się na powrót za kamerę po dziewięcioletniej przerwie. W jego ujęciu "Mniejsze zło" jest filmem o ogromnym potencjale, w którym niedojrzałe zrazu poczynania bohatera przesuwają się na drugi plan. To, co w filmie wydaje się najistotniejsze, to nakreślenie polskiej rzeczywistości przełomu lat 70. i 80., ukazanie, jak głębokich przemian dokonało w polskiej mentalności powstanie "Solidarności", ale przede wszystkim nakreślenie wnikliwego portretu polskiego społeczeństwa tamtego okresu. Portretu wiarygodnego, choć - z perspektywy minionego czasu - zapewne szokującego. Ten szok jest miarą sukcesu filmu, ale i społecznego postępu: w dziejach narodu okres 20-30 lat nie należy do nazbyt odległych, lecz droga, jaką przebyli w tym czasie Polacy, wydaje się ogromna.
Film Morgensterna zwraca uwagę starannością realizacji. Obok doświadczonego reżysera i nie mniej cenionego producenta stanęli znani i popularni aktorzy z Lesławem Żurkiem w roli głównej, Januszem Gajosem i Anną Romantowską jako jego rodzicami, Borysem Szycem jako jego przyjacielem oraz grono innych cenionych wykonawców. Autorem zdjęć jest Andrzej Ramlau, muzykę skomponował Michał Lorenc, zaś świat przełomu lat 70. i 80. na planie filmowym odtworzył Andrzej Haliński.
- "Mniejsze zło", Polska 2009. Reżyseria: Janusz Morgenstern, scenariusz: Janusz Anderman, Janusz Morgenstern na motywach powieści Cały czas Janusza Andermana, zdjęcia: Andrzej Ramlau, muzyka: Michał Lorenc, scenografia: Andrzej Haliński, kostiumy: Magdalena Biedrzycka, montaż: Elżbieta Kurkowska, dźwięk: Andrzej Bohdanowicz, Jacek Kamela. Występują: Lesław Żurek (Kamil Nowak), Anna Romantowska (matka Kamila), Janusz Gajos (ojciec Kamila), Wojciech Pszoniak (pacjent), Magdalena Cielecka (aktorka), Tamara Arciuch (lekarka), Borys Szyc (Mareczek), Edyta Olszówka (eseistka), Władysław Kowalski (publicysta), Julia Kamińska (poetka). Produkcja: SF Perspektywa - Vision Film - Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Współfinansowanie: Polski Instytut Sztuki Filmowej. Dystrybucja: Vision. Czas wyświetlania: 108 min. W kinach od 23 października 2009 roku.
Autor: Konrad J. Zarębski, sierpień 2009 roku.