Mauzoleum św. Stanisława w katedrze na Wawelu, fot. www.katedra-wawelska.pl
W centralnej części bazyliki archikatedralnej pod wezwaniem śś. Stanisława i Wacława w Krakowie, na skrzyżowaniu nawy z transeptem usytuowany jest jeden z najważniejszych obiektów sztuki sepulkralnej w Polsce - Mauzoleum św. Stanisława.
Według przekazu Galla Anonima św. biskup krakowski Stanisław ze Szczepanowa zginął męczeńską śmiercią z rąk króla Bolesława Śmiałego w 1079 roku. Został pochowany w kościele św. Michała na Skałce w Krakowie i krótko po tym przeniesiony do katedry na Wawelu. Zapewne w 1243 lub 1245 roku relikwie biskupa uroczyście wyniesiono i ulokowano w centralnej części katedry, na ołtarzu św. Floriana. Intensywny kult biskupa doprowadził do jego kanonizacji w Asyżu w 1253 roku, uznanej w Polsce w 1254 roku. Św. Stanisław został jednym z orędowników i patronów Polski.
Inicjatorem budowy mauzoleum był biskup krakowski Marcin Szyszkowski, który po ciężkiej chorobie, z wdzięczności za otrzymane łaski, złożył śluby budowy nowego grobu św. Stanisława biskupa. Mauzoleum Patrona Królestwa Polskiego zaprojektował zapewne nadworny architekt królewski Giovanni Battista Trevano. Budowa zasadniczej struktury trwała od 1624 do 1629 roku. W tym czasie przeniesiono znajdujące się w centrum świątyni ołtarz oraz przegrodę chórową.
Grób św. Stanisława jest wolno stojącym marmurowym ołtarzem z baldachimem wspartym na czterech filarach, do których od zewnętrznej strony przystają gładkie kompozytowe złocone półkolumny, zaś od wewnętrznej - pilastry ze złoconymi kapitelami kompozytowymi. Całość przykrywa pokryta złoconą blachą kopuła z ośmioboczną latarnią zwieńczoną złoconym krzyżem. Na przedłużeniu półkolumn w narożach znajdują się brązowe, złocone figury Świętych Patronów Królestwa Polskiego: śś. biskupa Wojciecha, biskupa Stanisława, Wacława, Zygmunta, Kazimierza Królewicza, Jacka Odrowąża, Floriana i Ignacego Loyoli. Na kopule w narożach stoją złocone drewniane figury czterech Ewangelistów: śś. Jana, Mateusza, Marka i Łukasza. W środku, pod pokrytym ornamentem i złoconą blachą baldachimem stoi na mensie srebrny relikwiarz św. Stanisława w kształcie trumny, który wspierają cztery figury aniołów. Relikwiarz ten został zamówiony u gdańskiego złotnika Petera von den Rennen i wykonany w latach 1669-1671. Umieszczono na nim w ozdobnych kartuszach sceny życia i cudów biskupa Stanisława. Są to: "Kupno wsi", "Wskrzeszenie Piotrowina", "Rozsiekanie ciała", "Orły strzegące zwłok", "Złożenie szczątków do sarkofagu", "Translacja ze Skałki na Wawel", "Wskrzeszenie trzech zmarłych", "Cud podczas mszy kanonizacyjnej w Asyżu", "Ofiarowanie duszy konającego św. Jacka Matce Boskiej i Chrystusowi" i "Opieka nad wojskami polskimi w bitwie pod Grunwaldem".
Głównym materiałem, z którego wykuto część konstrukcyjną mauzoleum, jest charakterystyczny dla polskiego budownictwa kamiennego epoki baroku czarny "marmur dębnicki", czyli skrystalizowany wapień wydobywany w kamieniołomach w podkrakowskim Dębniku koło Krzeszowic. Dodatkowo w partiach półkolumn i rzeźb świętych wykorzystano brąz, w figurach ewangelistów drewno, natomiast w elementach baldachimu - złoconą blachę.
Mauzoleum wawelskie jest formą gloryfikacji nie tylko samego św. Stanisława, lecz wszystkich patronów Polski, o czym świadczą ich figury usytuowane na cokołach w narożach baldachimu. Grób ten wpisuje się również w szerszy program ideowy, do którego włączone są znajdujące się w narożach filarów krzyżowych cztery ołtarzowe nagrobki z czarnego marmuru z popiersiami biskupów w niszach. Nagrobki te powstały między latami 1630-1719 i upamiętniają biskupów krakowskich Marcina Szyszkowskiego, Piotra Gębickiego, Jana Michałowskiego oraz Kazimierza Łubieńskiego. Połączenie nagrobka św. Patrona i jego następców w centralnej części najważniejszej świątyni Polski, gdzie koronowano i chowano królów, tworzy program niebywale podniosły, apoteozę świętego oraz gloryfikację Kościoła i władzy kościelnej.
Literatura:
- Ryszard Mączyński, "Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej", Toruń 2003, s. 567-571;
- Jan Samek, "Polskie rzemiosło artystyczne. Średniowiecze", Warszawa 2000, s. 83;
- Michał Rożek, "Katedra wawelska w XVII wieku", Kraków 1980, s. 68-111;
- Michał Rożek, "Wawel i Skałka. Panteony polskie", Wrocław-Warszawa-Kraków 1995, s. 181-187.
Autor: Katarzyna Mączewska, grudzień 2009
- Mauzoleum św. Stanisława w katedrze na Wawelu
1624-1629 i 1669-1671
Giovanni Battista Trevano (?) i Peter van der Rennen