Marek Miller, współtwórca Laboratorium Reportażu, podjął się rekonstrukcji spotkania w cztery oczy Jana Pawła II i generała Wojciecha Jaruzelskiego, które odbyło się na Wawelu w czerwcu 1983 roku. Przez wielu historyków i publicystów uważane jest za przełomowe dla losów Polski. Nie wiadomo, o czym duchowny i wojskowy rozmawiali ze sobą przez półtorej godziny, ale miesiąc później zniesiono stan wojenny i wprowadzono amnestię dla więźniów.
Na pomysł książki Miller wpadł, gdy dowiedział się, że Jaruzelski będzie świadkiem w procesie beatyfikacyjnym JP2. W książce znalazł się tylko zapis rozmowy z generałem, ale także mnóstwo świadectw tamtych wydarzeń. Z benedyktyńską cierpliwością Miller zbiera, analizuje i interpretuje wywiady, zdjęcia, relacje, które udało mu się odnaleźć. Rozmawia też z ludźmi, którzy mogą przybliżyć go do prawdy o tym spotkaniu.
Rekonstrukcja spotkania tytułowych papieża i generała jest dominującym, ale nie jedynym tematem tej książki. Miller nie tylko poszukuje prawdy o wydarzeniu sprzed lat. Przy okazji bada możliwości formalne reportażu jako gatunku publicystycznego i narzędzia do opisywania świata. Interesują go nie tylko suche fakty, ale także emocje. Stara się zajrzeć do głów i serc swoich bohaterów. Temat jest dla niego jednak na tyle osobisty, że i on sam staje się bohaterem swojej książki, opowiadając między innymi o przyczynach podjęcia takiego tematu lub o wrażeniach wyniesionych z rozmów przeprowadzonych na potrzeby tego projektu. Przekroczona zostaje zatem granica między autorem a dziełem, a Miller z obserwatora staje się bohaterem. Może nie tak ważnym jak papież i generał, ale na tyle istotnym, że bez niego tej książki po prostu by nie było.
"Papież i Generał" to również nowatorskie połączenie reportażu, czyli słowa pisanego, z ilustracją i komiksem, czyli grafiką. Komiks staje się integralną częścią narracji, bez której nie da się czytać książki. Taka dywersyfikacja formy nie jest tylko efektownym urozmaiceniem, ale spełnia określone funkcje. Oddaje emocje i napięcia między bohaterami, pozwala pochylić się nad szczegółem, czy to architektonicznym, czy w ubiorze. Ilustracje i komiks są dziełem Jacka Frąsia, Krzysztofa Ostrowskiego i Przemka Truścińskiego, który przygotował także okładkę. Każdy z nich odpowiada za inną perspektywę: Ostrowski rysował część poświęconą Millerowi, Frąś papieżowi, a Truściński generałowi. Komiks pokazujący spotkanie Jana Pawła II i Wojciecha Jaruzelskiego współtworzyli zaś dwaj ostatni. Dzięki temu zabiegowi jest on wypadkową dwóch różnych stylów graficznych, a cały reportaż aż trzech stylów, co pozwala podkreślić odmienność światów, perspektyw i narracji.
Miller nie tylko szuka prawdy o historii; nie tylko eksperymentuje formalnie. "Papież i Generał" to również próba zrozumienia różnych wizji Polski, które uosabiają tytułowe postacie. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie, czy jest możliwe współistnienie tak różnych światów, zasypanie tak głębokich podziałów. To lekcja historii, która mówi o teraźniejszości.
"Papież i Generał", Marek Miller
Ilustracje i komiksy: Jacek Frąś, Krzysztof Ostrowski, Przemek Truściński
248 stron
Oprawa miękka, format 210x295 mm
70 zł
Narodowe Centrum Kultury