Dwadzieścia piosenek dla dzieci do wierszy Kazimiery Iłłakowiczówny, zatytułowanych "Rymy dziecięce op. 49", powstało w drugiej połowie 1922 i na początku 1923 roku. Kompozytor pisał je początkowo z myślą o najmłodszej córce swojej siostry Zofii Szymanowskiej-Grzybowskiej – Krysi (stąd również imię bohaterki cyklu pieśni). Jednak tragiczna śmierć drugiej siostrzenicy Szymanowskiego – Alusi Bartosiewiczówny w 1925 roku spowodowała, że artysta opatrzył kompozycję dedykacją: "Pamięci Alusi"1.
Wybrane teksty Iłłakowiczówny opowiadają historię o małej dziewczynce Krysi i jej Lalce, a także o wierszykach, jakie układają przed snem. Występują w nich różne zwierzęta (np. piosenka nr 2: "Jak się najlepiej opędzać od szerszenia", nr 4: "Prosię", nr 7: "Trzmiel i żuk", nr 11: "Gil i sroka", nr 13: "Wizyta u krowy", nr 15: "Kot", nr 17: "Myszy", nr 19: "Kołysanka gniadego konia" i nr 20: "Nikczemny szpak"), zjawiska przyrody, a także postacie – królewna z bajki (nr 6: "Ślub królewny"), córeczka (nr 5: "Gwiazdka" i nr 10: "Kołysanka lalek"), syn (nr 10 i 14: "Kołysanka Krzysi"), mama (nr 20: "Nikczemny szpak"), św. Agnieszka, św. Krystyna i św. Krzysztof (nr 6 i 8: "Święta Krystyna") i sprzedawca Żyd – Lejba (nr 18: "Zły Lejba").
Proste, zwięzłe teksty połączył Szymanowski z wdzięczną muzyką, charakteryzującą się typowymi dla polskiej mowy intonacjami, nawiązującymi także do głosu dziecka. Nieskomplikowanej melodii, najczęściej o wąskim ambitusie i powtarzalnych motywach, towarzyszy równie zwięzła i przejrzysta partia fortepianu, decydująca o nastroju pieśni oraz ilustrująca jej treść (np. w nr 7: "Trzmiel i żuk" ciągły, szybki tryl symbolizuje tytułowego trzmiela). "Rymy dziecięce" cechuje ogromna różnorodność odcieni uczuciowych – od żartobliwych, poprzez ironiczne i karykaturalne, liryczne i wzruszające, aż po żywiołowe i radosne. Obok krótkich piosenek zdarzają się także bardziej skomplikowane – dłuższe, o złożonej harmonice nasyconej licznymi chromatyzmami (np. nr 18 "Zły Lejba").
Pierwszą osobą, która wysłuchała pieśni w wykonaniu Szymanowskiego i jego siostry, Stanisławy Korwin-Szymanowskiej, była sama poetka Kazimiera Iłłakowiczówna. Była to nieoficjalna, prywatna prezentacja utworu. Publiczne prawykonanie "Rymów dziecięcych", w tym samym wykonaniu, odbyło się 11 grudnia 1923 roku we Lwowie.
Mimo iż kompozycja tematycznie przeznaczona jest dla dzieci, to jednak reprezentuje zdecydowanie muzykę "dla dorosłych", o wielkich walorach i wysokim poziomie artystycznym, nie odbiegającym od innych pieśni Szymanowskiego. Stąd piosenki te zawsze znajdowały się w repertuarze najwybitniejszych śpiewaczek, m.in. Haliny Łukomskiej, Heleny Łazarskiej, Elżbiety Szmytki, Małgorzaty Armanowskiej, Anny Mikołajczyk, czy Iwony Sobotki, której interpretacja znalazła się na płycie (jednej z czterech w albumie) nagranej w 2004 roku wspólnie z pianistką Reinild Mees dla holenderskiego wydawnictwa Channel Classics.
Przypisy:
1 Por. wypowiedź Teresy Chylińskiej w: "Pieśń w twórczości Karola Szymanowskiego i jemu współczesnych". "Studia pod redakcją Zofii Helman", Musica Iagellonica, Kraków 2001, s. 232.
Autor: Anna Iwanicka-Nijakowska, wrzesień 2007.