"Nokturn" i "Tarantelę op. 28" skomponował Karol Szymanowski wiosną i latem 1915 roku w Zarudziu - dworze Józefa Jaroszyńskiego oraz w Ryżawce - majątku Augusta Iwańskiego, przyjaciela kompozytora, któremu utwór jest dedykowany. Prawykonania kompozycji dokonali 24 stycznia 1920 roku w Warszawie Paweł Kochański i Feliks Szymanowski.
Utwór przynależy do lżejszego nurtu twórczości skrzypcowej kompozytora, nawiązującej do popularnej w owym czasie XIX-wiecznej muzyki wirtuozowskiej. Charakter kompozycji wyjaśnić w pewien sposób mogą okoliczności powstania drugiej części dyptyku - "Taranteli", które zdradził niegdyś August Iwański:
Bezceremonialnym gościom udawało się tylko niekiedy wywlec z głębi jego [Jaroszyńskiego] szafy smakowite trunki. Z jednej tak ściągniętej butelki wytrysł dość nieoczekiwanie świetny humor, wyrażony w... 'Taraneli' .
Uważny słuchacz odnajdzie w "Nokturnie" aluzje do obiegowych w literaturze skrzypcowej, charakterystycznych zwrotów przywołujących na myśl muzykę wschodnią, cygańską i hiszpańską, miejscami także podanych w sposób humorystyczny. Z kolei stylizowana na żywiołowy i rytmiczny włoski taniec "Tarantela" zachwyca niepohamowaną witalnością i ekspresją. Tym, co łączy oba ogniwa kompozycji, jest obecność nowoczesnej harmoniki oraz nowego rodzaju brzmienia.
"Nokturn" i "Tarantela op. 28" należą do jednych z najbardziej popularnych kompozycji skrzypcowych Szymanowskiego. Wydane po raz pierwszy już w 1921 roku przez Universal Edition, znalazły się w repertuarze najwybitniejszych skrzypków na czele z Pawłem Kochańskim. Potwierdzają to również liczne nagrania kompozycji. Już w 1937 roku zarejestrował ją Yehudi Menuhin i Marcel Gazelle (His Master's Voice). Po wojnie "Nokturn" i "Tarantelę" nagrała m.in. Ida Haendel wspólnie z Adelą Kotowską (Decca). Wśród współczesnych wydań płytowych na uwagę zasługuje z pewnością interpretacja Wandy Wiłkomirskiej i Tadeusza Chmielewskiego z 1982 roku (Polskie Nagrania, Muza), Kai Danczowskiej i Krystiana Zimermana z około 1987 roku (Deutsche Grammophon) oraz Piotra Pławnera i Waldemara Malickiego z roku 2002 [zob. "Karol Szymanowski...", DUX 2002].
W 1937 roku Grzegorz Fitelberg opracował kompozycję na orkiestrę symfoniczną. Wersję tę zarejestrował na płycie kilka lat później, w 1955 roku, wraz z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia (Polskie Nagrania, Muza). Orkiestrową transkrypcję "Nokturnu" i "Taranteli" nagrała również Orkiestra Filharmonii Śląskiej pod batutą Karola Stryji (dwa wydania na płytach kompaktowych: w 1991 roku - Marco Polo oraz w 1996 - Naxos).
Autor: Anna Iwanicka-Nijakowska, wrzesień 2007.