Marek Skwarnicki, 1980, fot. Wojciech Plewiński / Forum
Poeta, prozaik, publicysta, felietonista, tłumacz, przyjaciel i współpracownik papieża Jana Pawła II - zmarł 12 marca 2013 r. w krakowskim szpitalu.
Debiutował artykułem "O optymizmie wiary" w 1951 r. w "Tygodniku Powszechnym", w którego zespole redakcyjnym był w latach 1958-1989. Od 1962 r. był również w zespole miesięcznika "Znak". Należał do polskiego PEN Clubu. Publikował pod pseudonimami: Spodek (najczęściej) oraz Don Kopyto, EMES, Jerzy Patkiewicz, Kij, M.S.
Marek Skwarnicki urodził się 30 kwietnia 1930 w Grodnie. Od 1940 mieszkał w Warszawie. Uczył się w Średniej Szkoły Handlowej i na tajnych kompletach gimnazjalnych. Był członkiem Szarych Szeregów. Po upadku powstania warszawskiego przeszedł z matką przez obóz w Mauthausen. Objął go przymus pracy w gospodarstwie rolnym we wsi Schlamersdorf pod Linzem. Do kraju powrócił w grudniu 1944 r.
Mieszkał w Kutnie i w Szczecinie, gdzie zdał maturę w 1949. Do 1952 studiował bibliotekoznawstwo na Wydziale Polonistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał licencjat, na studia magisterskie nie otrzymał zezwolenia władz. Jednocześnie w latach 1950-1951 był zatrudniony w Centralnym Urzędzie Pomiarów Kraju, później na zlecenia Ministerstwa Oświaty porządkował centralny katalog zaopatrzenia bibliotek publicznych.
W 1952 podjął pracę w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Zimą 1953 r. podczas wycieczki do Torunia poznał pracownicę tamtejszej biblioteki, repatriantkę z Wilna, studentkę polonistyki Zofię Korbutt. Latem następnego roku zawarli związek małżeński.
W 1955 został współredaktorem pism "Bibliotekarz" i "Poradnik Bibliotekarza". Rok później Skwarnicki rozpoczął twórczość poetycką. Pierwsze wiersze: "Lustro", "Rok 1952" i "W telewizorze ściany" opublikował w "Tygodniku Powszechnym". Wtedy też zrecenzował dla "Tygodnika" książkę kardynała Stefana Wyszyńskiego "Duch pracy ludzkiej", czym przyczynił się do napaści nań całej PRL-owskiej prasy.
W lutym 1958 przenosi się wraz z żoną i dziećmi z Torunia do Krakowa i podemuje pracę w redakcji "Tygodnika Powszechnego", gdzie zamieszczał między innymi "Felietony Spodka". W 1969-1971 był autorem cyklu recenzji "Tele-oko". Ogłaszał też wiersze, fragmenty prozy, artykuły i recenzje literackie w miesięcznikach katolickich "Znak" i "Więź". Publikował w "Pomeranii", był członkiem grupy poetyckiej Muszyna. Od 1962 należał do Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983).
Z początkiem lat 60. Marek Skwarnicki poznał metropolitę krakowskiego Karola Wojtyłę, podejmując się współpracy przy publikowaniu jego twórczości poetyckiej. Później jeździł w tym celu również do Rzymu. W rozmowach z papieżem Janem Pawłem II poruszali obaj często problem porozumiewania się ludzi dzięki poezji, której nie może zastąpić filozofia ani język nauki.
"W ogrodzie życia/ w ogrodzie świata/ cisza rozpina skrzydła ptaka/ Słońce się kąpie w pianach strumieni/ Drzewa kołyszą smugami cieni/ Kwiaty słuchają głosów motyli/ Niebo ku morzu z ufnością się chyli/ Błękit z błękitem/ Zieleń z zielenią/ płyną po ziemi i ponad ziemią/ Ze snu srebrnego woda się budzi/ w ogrodzie świata/ W ojczyźnie ludzi//
W ogrodzie świata/ Pan się przechadza/ Stwórca jaskółek/ Gołębi władca/ Żywiciel kwiatów/ Właściciel morza/ Przyjaciel słońca/ Życia gospodarz"
["Ogród świata"]
Po podróży do Stanów Zjednoczonych w 1964 r. Marek Skwarnicki opublikował w "Tygodniku Powszechnym" cykl reportaży "Amerykańskie wakacje". W 1968 otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie, a w 1969 nagrodę poetycką im. Andrzeja Bursy, przyznawaną przez Krakowską Grupę Literacką "Barbarus". W 1969 we Fryburgu w Szwajcarii pracował w sekretariacie Rady Międzynarodowego Ruchu Intelektualistów Katolickich "PAX Romana" (Mouvement International des Intellectueles Catholiques). W 1970 został członkiem, a w 1975 wiceprezesem tej organizacji.
Nadal publikował wiersze, prozę i przekłady z poezji angielskiej w "Poezji", "Życiu Literackim", "Twórczości", etc. W 1969 wszedł w skład kolegium redakcyjnego "Znaku". W 1971-1972 był stypendystą International Writing Program University of Iowa w USA. W 1976 został członkiem polskiego PEN Clubu.
Był członkiem Komitetu Łączności Forum Europejskiego Narodowych Komisji Apostolstwa Świeckich (1975-1984); Papieskiej Rady do Spraw Laikatu (1977-1984). W 1977 otrzymał odznakę "Za Pracę Społeczną dla miasta Krakowa". Pracował w Komisji ds. Apostolstwa Świeckich Episkopatu Polski (1979-1990). W latach 80. i 90. pełnił funkcję członka Rady Duszpasterstwa Archidiecezji Krakowskiej.
W 1978-2000 odbył pięć międzykontynentalnych (do Meksyku, Filipin, Japonii, Kanady i Australii) i pięć europejskich podróży z papieżem Janem Pawłem II jako redaktor "Tygodnika Powszechnego", akredytowany przy Biurze Prasy Watykanu. W 1980 został wiceprezesem Oddziału Krakowskiego Związku Literatów Polskich.
W 1982 otrzymał nagrodę Premio International di Poesia, przyznawaną we włoskim mieście Marineo. W 1989 był w składzie komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 1990 otrzymał nagrodę Fundacji Nelli i Władysława Turzańskich z Toronto za całokształt twórczości ze szczególnym uwzględnieniem poezji. W kwietniu 2006 r., za tom poezji "Wygnani z raju", który ukazał się nakładem krakowskiego wydawnictwa Biały Kruk, został uhonorowany Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca.
Marek Skwarnicki 55 lat swojego aktywnego życia związał z podwawelskim grodem. W wierszu "Nad dachami Krakowa" (z tomu "Cierń") pisał:
"[...] Miedziana konstrukcja chmur
nad barbakanem
i trąby mariackie
na powitanie wojsk
które giną wieczorem
przebite ostatnim blaskiem.
I ręka czasu
sypiąca w oczy sen."
Śpij poeto.
Twórczość
Zbiory poezji
- "Papierowy dzwon" 1961
- "Rdza" 1967
- "Cierń" 1971
- "Wiersze wybrane" 1974 (z lat 1971-1973)
- "Zmierzch" 1979
- "Poza czasem" 1982
- "Spotkamy się w słońcu. Wiersze z lat 1956-1985" 1989
- "Intensywna terapia" 1993
- "Pieśni" 1993
- "Początek świata" 1997
- "Wiersze Warszawskie powstałe 1956-1957" 2000
- "Ptaki" 2002
- "Wygnani z raju" 2006
Proza
- "Marcin" 1967 (wyróżniona przez Magdalenę Danielewiczową, Konstantego Jeleńskiego, Tadeusza Nowakowskiego, Romana Palestra i Kazimierza Wierzyńskiego na antenie Radia Wolna Europa jako trzecia książka roku 1967)
- "Wesele w Sioux City" 1974
- "Spotkanie w Lozannie" 1977
Dramaty dla dzieci
- "Skarby króla Dropsa" (prapremiera Teatr Lalki i Aktora "Baj Pomorski" Toruń 1962)
- "W krainie Filatelii" (prapremiera Teatr Lalki i Aktora "Kacperek" Rzeszów 1972)
- "Czarny rycerz Zawisza" (prapremiera Teatr Lalki i Aktora "Baj Pomorski" Toruń 1970)
Felietony
- "Szkoła mędrców" 1972
- "Co trwa, co przemija" 1995
Dzienniki
- "Dziś ciężka noc. Dziennik 1982" 1989
- "Dzienniki 1982-1990" 1998
Wspomnienia
- "Minione a bliskie" 1999
- "Mój Miłosz" 2004
- "Czas ucieka, wieczność czeka" 2007
- "Sen o wolności" 2009
Książki o Janie Pawle II
- "Podróże po Kościele" 1983, 1990
- "Australijska wiosna" 1988 - reportaże z pielgrzymki Jana Pawła II do Australii
- "Papież w górach" 1998
- "Listy do Ojca Świętego" 2001
- "Jan Paweł II" 2002 - monografia
- "Niezapomniane lata 1978-2003" 2003
- "Czas bólu i radości. Listy do Ojca Świętego - część II" 2003
- "Z papieżem po świecie" 2005
- "Requiem dla Jana Pawła II" 2005
- "Namiot Karola Wojtyły" 2009
- "Ogród wiary. Listy do Ojca Świętego" 2010
Utwory o tematyce religijnej
- "Franciszek z Asyżu" 1976 - oratorium
- "Misterium - utwór dramatyczny w trzech częściach z epilogiem" 1982
- "Wśród kalwaryjskich tajemnic. Hymny. Pieśni. Rozmyślania" 1987
- "Myśli Maryjne" 1994 - rozmyślania religijne
- "Kościół żywy" 1997 - teksty pogadanek wygłoszonych na antenie Polskiego Radia w latach 1992-1994.
- "Tajemnice Ziemi Świętej", wraz z Adamem Bujakiem 2005
- "Przyciskam krzyż do serca. Drogi krzyżowe i pasyjne medytacje", wraz z Leszkiem Aleksandrem Moczulskim 2006
- "Tajemnica różańca" 2007
- "Wysławiajmy Pana. Hymny - pieśni - oratoria" 2008
- "Księga pociechy: Modlitwy dla chorych" 2011
Film
- "Kalesony szczęścia" w: "Szkoła mędrców", scenariusz, serial animowany 1991
- "Ulica zmartwień i marzeń, wilk i tolerancja" w: "Szkoła mędrców", scenariusz, serial animowany 1992
- "Fortepian" w: "Szkoła mędrców", scenariusz, serial animowany 1993
- "Krótkie spięcie" w: "Szkoła mędrców", scenariusz, serial animowany 1994
- "Papieski reporter", film dokumentalny, bohater filmu 2005
Teatr TV:
- "Umarli ze Spoon River" Edgara Lee Mastersa, tłumaczenie 1970
- "Umarli ze Spoon River" Edgara Lee Mastersa, tłumaczenie 2006