Zgodnie z założeniem, prace porządkowe obejmą dwa hektary najstarszej części nekropolii. Zostaną odrestaurowane niektóre nagrobki, inne – wzmocnione. Odrestaurowanych zostanie 6 z 12 kaplic. Przewidziane jest uporządkowanie alejek o powierzchni 3,5 tys. metrów kwadratowych, umocnienie skarp, odnowienie frontowej części ogrodzenia i centralnego wejście na cmentarz. Cmentarz zyska oświetlenie, zostaną ustawione kamery monitorujące.
"Za kilka lat ten cmentarz będzie miał inny wygląd – powiedział mer Rimigijus Szimaszius. – Pozostanie starym cmentarzem, ale będzie uporządkowany i bezpieczny. Rossa to historyczny wizerunek Wilna, zabytek, który potrzebuje natychmiastowych działań."
Środki na uporządkowanie Rossy zamierza się pozyskać głównie z funduszy unijnych. Mer litewskiej stolicy podkreślił, że cmentarz na Rossie jest na liście najpiękniejszych obiektów turystycznych. Szacuje się, że rocznie najstarszą nekropolię Wilna odwiedza około 950 tys. turystów, głównie Polaków.
Problem Rossy polega na tym, że obiekt ten nie ma gospodarza. Formalnie należy on do samorządu wileńskiego, ale władze miasta mówią, że w ich gestii leży tylko sprzątanie i wywóz śmieci, a ochrona zabytków nie należy do nich.
Cmentarz na Rossie liczy blisko 250 lat. Jest malowniczo położony na wzgórzach, porośnięty starodrzewem. Rossa została mocno okaleczona nie tylko przez czas, ale także przez władze w okresie radzieckim, gdy nekropolie były dewastowane i rabowane. Na Rossie wiele nagrobków jest pochylonych, zapadniętych w ziemię, bez krzyży, z powybijanymi medalionami i poniszczonymi napisami.
Zdecydowana większość krewnych osób, które tu spoczywają, albo zginęła w czasie wojny, albo została wywieziona na Sybir, lub po wojnie wyjechała do Polski. Grobów nikt nie odwiedzał. W 1965 roku władze radzieckie w ogóle zamknęły cmentarz dla pochówków, prawdopodobnie z nadzieją, że cmentarz przestanie istnieć. Dzięki temu, paradoksalnie, cmentarz przetrwał w kształcie, jaki istniał jeszcze w pierwszej połowie XX wieku.
W czasach ZSRR polskie ślady na Litwie były z premedytacją zacierane. Do dziś można podziwiać szosę, która została doprowadzona do stóp Cmentarza na Rossie i nagle się urywa... Nastał bowiem Gorbaczow, pierestrojka i pomysł, żeby szosa przecinała środek zabytkowej nekropolii nie został doprowadzony do skutku.
Rossa składa się z kilku części: Starej Rossy, Nowej Rossy i Cmentarzyka Wojskowego z mauzoleum marszałka Józefa Piłsudskiego, w którym spoczywa jego serce i prochy matki. Są też groby żołnierzy polskich i litewskich, którzy zginęli we wzajemnej walce o Wilno w latach 1919–1920. Na obszarze ponad 10 hektarów jest około 26 tys. nagrobków, pomników, grobowców. Spoczywają tu między innymi profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego, są też groby dwojga dzieci Stanisława Moniuszki.
Inni znani Polacy tu pochowani to między innymi:
- Adam Ferdynand Adamowicz – pionier weterynarii, prezes Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego
- Bolesław Bałzukiewicz – rzeźbiarz, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Józef Bałzukiewicz – malarz
- August Bécu – lekarz, ojczym Juliusza Słowackiego
- Janina Burchardówna – dziennikarka
- Aleksander Dalewski – działacz patriotyczny
- Wacław Dziewulski – fizyk, wydawca, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Antonina Fiszer – aktorka wileńskiego teatru
- Antoni Józef Gliński (1818–1865) – bajkopisarz
- Franciszek Gucewicz – malarz
- Władysław Horodyjski – filozof, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Czesław Jankowski – poeta, krytyk, publicysta, historyk
- Ludwik Janowski (1878–1921) – historyk kultury, profesor
- Wacław Jasiński (1881–1936) – lekarz pediatra, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Adam Jocher – bibliotekarz, wykładowca Uniwersytetu Wileńskiego, autor jednej z pierwszych bibliografii narodowych
- Franciszka Kleczkowska – działaczka oświatowa, organizatorka tajnego nauczania
- Juliusz Kłos – architekt, historyk architektury, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Felicjan Kochanowski – ksiądz, działacz oświatowy
- Joachim Lelewel – historyk, działacz polityczny, profesor
- Józef Łukaszewicz – fizyk, geolog, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Julia Maciejewiczowa – założycielka Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie
- Ludwika Majewska – siostra Józefa Piłsudskiego
- Wacław Leon Makowski – księgarz i wydawca
- Mikołaj Malinowski – historyk, archeolog
- Józef Montwiłł – bankier, współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie
- Jerzy Orda – historyk kultury, archiwista, działacz społeczny i przewodnik po Wilnie
- Onufry Pietraszkiewicz – poeta
- Maria Piłsudska – pierwsza żona Józefa Piłsudskiego
- Adam Piłsudski – polityk, brat Józefa Piłsudskiego, wiceprezydent Wilna, senator IV kadencji w II RP
- Karol Podczaszyński – architekt, przedstawiciel klasycyzmu, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Rafał Radziwiłłowicz – lekarz psychiatra, działacz społeczny, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, współzałożyciel Towarzystwa Medycyny Społecznej, inicjator powołania Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1920)
- Aldona Rajecka (zm. 1922) – nauczycielka i działaczka oświatowa, organizatorka tajnego nauczania
- Euzebiusz Słowacki – teoretyk i historyk literatury, tłumacz, dramatopisarz, ojciec Juliusza Słowackiego
- Franciszek Smuglewicz – malarz i rysownik, profesor Uniwersytetu Wileńskiego
- Ludwik Sokołowski (1882–1936) – inżynier, architekt, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego
- Wiktor Staniewicz (1866–1932) – matematyk, profesor, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w latach 1921–1922
- Władysław Syrokomla – poeta i tłumacz epoki romantyzmu
- Eustachy Tyszkiewicz – archeolog, historyk, kolekcjoner
- Witold Węsławski (1855–1930) – działacz oświatowy, lekarz, wieloletni prezes Towarzystwa "Oświata" i "Macierzy Polskiej"
- Jan Kazimierz Wilczyński – lekarz, kolekcjoner i wydawca
- Antoni Wiwulski – architekt i rzeźbiarz, twórca pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie
- Stanisław Karol Władyczko – lekarz neurolog i psychiatra, profesor Instytutu Psychoneurologicznego w Petersburgu i Uniwersytetu Stefana Batorego
- Bronisław Wróblewski – profesor prawa Uniwersytetu Stefana Batorego
- Tadeusz Wróblewski – prawnik i teoretyk prawa, założyciel Biblioteki Wróblewskich w Wilnie
- Bronisław Żongołłowicz – ksiądz katolicki, prof. prawa kanonicznego Uniwersytetu Stefana Batorego, wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, poseł na Sejm III kadencji w II RP
Na Rossie pochowani są ojciec litewskiego odrodzenia narodowego Jonas Basanaviczius, malarz i kompozytor Mikalojus Konstantinas Cziurlionis, pisarze Vincas Mykolaitis-Putinas, Balys Sruoga, Petras Cvirka, a także wiele innych osób zasłużonych dla Polski, Litwy i Wilna.
Źródło: Aleksandra Akińczo (PAP), oprac. JRK.