Polskie ministerstwo kultury odzyskało obraz "Schody pałacowe" włoskiego malarza Francesco Guardiego. To finał jednej z najważniejszych spraw restytucyjnych ostatnich lat.
"Przykładam szczególną wagę do ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego, a restytucja dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej jest jednym z moich priorytetów" - podkreślił szef resortu Bogdan Zdrojewski.
W ostatnim czasie dzieło znajdowało się w Galerii Państwowej w Stuttgarcie. 31 marca 2014 r. w Berlinie Minister Spraw Zagranicznych RP Radosław Sikorski odebrał obraz z rąk Ministra Spraw Zagranicznych Niemiec Franka-Waltera Steinmeiera.
"Data przekazania obrazu do Muzeum Narodowego w Warszawie będzie wkrótce podana. Trwają właśnie ustalenia" – poinformowało culture.pl biuro Rzecznika Prasowego MKiDN.
Obraz Francesco Guardiego od 1949 r. wymieniany był w kolejnych publikacjach MKiDN prezentujących dobra kultury wywiezione z Polski w latach 1939-45. Zarejestrowany został w bazie danych obiektów utraconych w wyniku II wojny światowej, prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W 2010 roku Departament Dziedzictwa Kulturowego w resorcie kultury przygotował wniosek restytucyjny, który złożono za pośrednictwem Muzeum Narodowego w Warszawie – przedwojennego właściciela obrazu.
"Nie otrzymaliśmy niestety na nasz wniosek pozytywnej odpowiedzi. Przedstawiciele galerii w Stuttgarcie przyznawali, że dzieło nie należy do niej, ale zwracali jednocześnie uwagę, że galeria jest jedynie jego depozytariuszem. Przedstawiciele galerii zwrócili się więc do niemieckiego ministerstwa kultury, a to – do niemieckiego MSZ. Po kilku latach starań przekazaliśmy tę sprawę niemieckiemu adwokatowi Peterowi Raue, który reprezentował nas już podczas odzyskiwania "Pomarańczarki" Gierymskiego, "Murzynki" Bilińskiej i w kilku innych podobnych, prowadzonych przez nas, sprawach" – tłumaczyła naczelnik Wydziału Strat Wojennych MKiDN.
O sprawie obrazu Guardiego napisał m.in. dziennik "Der Tagesspiegel". Niemieckie doniesienia prasowe – zwłaszcza w kontekście odnalezionych niedawno w Monachium dzieł sztuki zagrabionych przez nazistów – a także wielokrotne apele, rozmowy i starania polskiego ministerstwa kultury zaowocowały przełomem w sprawie.
"Schody pałacowe" Francesco Guardiego to obraz olejny o wymiarach 32,8 x 25,8 cm. 13 marca 1925 r. został kupiony przez Muzeum Narodowe w Warszawie od kolekcjonera Leona Kranca. Do wybuchu II wojny światowej dzieło było eksponowane w budynku Muzeum przy ul. Podwale 15 w Warszawie. Latem 1939 r., w obliczu zbliżającej się wojny, obraz umieszczono w piwnicy muzeum. Wkrótce po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie rozpoczęło się systematyczne rekwirowanie i wywóz dóbr kultury.
Na przełomie listopada i grudnia 1939 r. obraz Francesco Guardiego przewieziony został do składnicy Urzędu Specjalnego Pełnomocnika ds. Zabezpieczania Sztuki i Dóbr Kultury w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, a stamtąd został przeniesiony w 1943 r. do siedziby Hansa Franka na Wawelu. Rok później podczas ewakuacji Urzędu Generalnego Gubernatora przewieziono go wraz z najcenniejszymi dziełami, m.in. nadal zaginionym "Portretem Młodzieńca" Rafaela oraz "Damą z Gronostajem" Leonarda da Vinci, do zamku hrabiego Manfreda v. Richthofena w Sichowie na Dolnym Śląsku. Od tego czasu losy obrazu pozostawały dla strony polskiej nieznane. Na podstawie dokumentów odnalezionych w niemieckich archiwach ustalono, że 24 grudnia 1945 r. obraz przekazano do składnicy dóbr kultury w Wiesbaden, a następnie do Central Collecting Point w Monachium. Płótno, zamiast wrócić do swojego prawowitego właściciela, trafiło na Uniwersytet w Heidelbergu jako obiekt o nieznanym pochodzeniu. W 1980 r. "Schody pałacowe" przekazano jako depozyt do Kurpfalzsche Museum w Heidelbergu, a następnie do Staatsgalerie w Stuttgarcie, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
MKiDN prowadzi jedyną ogólnopolską bazę danych strat wojennych, która obecnie obejmuje blisko 63 tys. pozycji. Poszukuje m.in. prawie 7 tys. obrazów polskich twórców, w tym: 47 obrazów Aleksandra Gierymskiego, 36 Jana Matejki, 59 Jacka Malczewskiego, 29 Stanisława Wyspiańskiego, oraz 7,5 tys. dzieł malarstwa obcego, wśród których pojawiają się nazwiska takie jak: Rubens, Rembrandt czy Duerer.
Do dziś dzięki staraniom MKiDN do kraju powróciło 26 obiektów, w tym m.in. obraz Aleksandra Gierymskiego "Żydówka z pomarańczami", obrazy Juliana Fałata "Przed Polowaniem w Rytwianach" i "Naganka na polowaniu w Nieświeżu", obraz Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej "Murzynka", obraz Józefa Brandta "Czaty" i obraz "Szewc" szkoły flamandzkiej.
Obecnie ministerstwo prowadzi starania o zwrot 46 obiektów.
Przeczytaj o najcenniejszych dziełach zaginionych w czasie II wojny światowej
Źródła: MKiDN, materiały własne, oprac. AS, 31.03.2014