Powieść ukazała się po raz pierwszy we Francji w 1928 roku w przekładzie na francuski, w odcinkach na łamach komunistycznego dziennika "L'Humanité" - Bruno Jasieński propagowanie wywrotowej literatury przypłacił deportacją.
"Palę Paryż" to odpowiedź Jasieńskiego na wydaną w latach dwudziestych frywolną nowelę Paula Moranda - który przebywał w Moskwie jako dyplomata francuski - "Palę Moskwę" ["Je brûle Moscou"]. Jasieński uznał ją za paszkwil na stolicę proletariatu światowego. I postanowił odpowiedzieć.
Anatol Stern pisał w przedmowie do polskiego wydania w 1957 roku:
"Morand reprezentował najbardziej nienawistną dla Jasieńskiego postawę - podejrzanej elegancji stylu zastępującej prawdziwą sztukę, pogardy dla tragizmu życia, niewiary w jego wielkie cele. [...] Rękoma swego bezrobotnego bohatera Jasieński burzył symbolicznie Paryż wielkich kapitalistów, rentierów i graczów politycznych, wydających Francję na łup zaoceanicznego kapitału. Burzył miasto, w którym syci zagarnęli dla siebie wszystko: piękno, miłość, radość życia. Rzadko który utwór odpowiedział bardziej na tzw. zamówienie społeczne, niż w owym czasie powieść Jasieńskiego." (tekst za www.republika.pl/mkw98/stern)
Napisana w duchu ponurej groteski, fantastyczna, pro-rewolucyjna opowieść stała się skandalem i bezpośrednim powodem wydalenia autora z terenu Francji. Przyniosła mu także międzynarodową sławę i rozgłos pisarza "postępowego" - od razu została przetłumaczona na rosyjski. Jasieński przyjął zaproszenie władz radzieckich na osiedlenie się w Kraju Rad.
Jak podkreśla wydawca angielskiego przekładu, "Palę Paryż" nie straciło nic ze swojej witalności i wigoru - mocne metafory, technika montażu przywołująca na myśl wczesnoawangardowe kino. Jasieński bezlitośnie rozprawia się z najróżniejszymi utopijnymi fantazjami, a jego talent do przekształcania Paryża w produkt chorych umysłów wydaje się nie znać żadnych granic. Wspaniały przykład literackiego futuryzmu i nastrojów katastroficznych w sztuce międzywojnia. Powieść pokazuje brudny, zdegenerowany świat, w którym fabryki i maszyny zastąpiły człowieka, a relacje ekonomiczne zamieniły wszystkich w prostytutki. Nie popadając w znane klisze i upraszczającą propagandę, książka pozostaje bliska współczesnej wrażliwości - Jasieński odsłania kosmopolityczny blichtr nowoczesnej metropolii jako zewnętrzną warstwę, pod którą kryją się wrogość i zezwierzęcenie.
" 'Palę Paryż' to rozróba i gniew... Czytając tę książkę czułem to samo, co przy lekturze 'Inwazji jaszczurów' Karela Čapka: coś jakby - dlaczego nikt nie kazał mi tego czytać parę dziesiątek lat temu? No właśnie, czemu nie jest to jedna z tych słynnych europejskich książek, o których każdy słyszał? Tym razem mamy wymówkę: w końcu na angielskie tłumaczenie tej książki przyszło nam czekać 80 lat. Ale tego czasu w lekturze nie czuć: 'Palę Paryż' jest świeże i pełne wigoru." (John Self, Asylum - theasylum.wordpress.com)
Angielskie tłumaczenie "I Burn Paris" wypełnia istotną lukę w dostępności dzieł polskiej awangardy międzywojennej - zjawiska artystycznego, które w ostatnich latach - dzięki takim książkom, jak m.in. "Kawior i popiół" Marcii Shore - przyciąga coraz większe zainteresowanie. "Kawior i popiół" (wyd. polskie 2008) / "Caviar and Ashes" (2006) poświęcone jest polskim pisarzom okresu międzywojennego zauroczonym ideologią komunistyczną - bohaterami są m.in. Władysław Broniewski, Bruno Jasieński i Aleksander Wat.
"I Burn Paris" ukazuje się z przedmową Anatola Sterna i posłowiem tłumacza Sorena A. Gaugera. Wcześniej, z utworów Jasieńskiego po angielsku został wydany "Bal Manekinów" - "The Mannequins' Ball" (Routledge, 2000). Na rok 2013 zaplanowana jest publikacja "The Legs of Izolda Morgan" / "Nogi Izoldy Morgan" nakładem działającego w czeskiej Pradze, założonego przez Amerykanów wydawnictwa Twisted Spoon Press.
Bruno Jasieński (1901-1938) sławę zdobył w wieku 20 lat jako poeta, autor awangardowych wierszy zaszczepiających na polskim gruncie modny w sąsiedniej Rosji, a mający włoskie korzenie, nurt literacki nazwany futuryzmem. Jego utwory, jak "But w butonierce" czy "Marsz" szokowały łamaniem zasad ortografii i fonetyczną pisownią. Ale byli i miłośnicy tego rodzaju twórczości, widzący w niej ożywczy powiew niekonwencjonalnego artyzmu. Był rewolucjonistą i futurystą tak w treści, jak i języku. Po szykanach ze strony cenzury i policji Jasieński wyjechał w 1925 do Francji. Po wydaleniu, od 1929 przebywał w Związku Radzieckim. Pod koniec lat 30. oskarżony o "obcość ideologiczną", Jasieński do końca życia nie zaznał wolności. Najprawdopodobniej został rozstrzelany i pochowany na zbiorowym cmentarzysku w masowej mogile pod Moskwą - wg akt NKWD zginął 17 września 1938.
Źródło: www.polishculture.org.uk, www.twistedspoon.com, materiały własne; opr. ak
- Bruno Jasieński
"I Burn Paris"
tłum. Soren A. Gauger i Marcin Piekoszewski
Twisted Spoon Press, Praga 2012
ISBN 978-8086264370
135 x 190, ss. 309, twarda oprawa
e-book: ISBN 978-8086264752