Najpiękniejsze kanały wodne w Polsce
Gdzie można popłynąć statkiem po trawie? Który kanał krzyżuje się z rzeką, a który pokrzyżował plany Prusom? Oto sześć wyjątkowych dzieł natury i rąk ludzkich.
Kanał Augustowski
Dorzecza Wisły i Niemna łączy 101 km Kanału Augustowskiego. Przebiega on przez pasmo 12 jezior i krainę Zielonych Płuc Polski, przecina Puszczę Augustowską, wpada do niego Czarna Hańcza. Liczy 18 śluz, które wznoszono z czerwonej cegły i białego piaskowca. Kanał wraz z zespołem budowli został wpisany do rejestru zabytków i uznany za pomnik historii.
Ten malowniczy szlak wodny ma nie mniej barwną historię powstania. Już w XVI w. król Stefan Batory pragnął stworzyć ożywiony kanał żeglowny między Narwią, Biebrzą i Niemnem (dziś Kanał Augustowski jest częścią Szlaku Batorego). Do planów powrócono w XIX w., gdy pruskie restrykcje celne portu gdańskiego skutecznie hamowały spław polskich towarów. Propozycję wysunął minister skarbu Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki, a budowę przypieczętował car Aleksander. Autorem projektu i kierownikiem prac został wybitny oficer i inżynier Ignacy Prądzyński, który sztukę zakładania kanałów opanował, czytając niemieckie i francuskie podręczniki w drodze do Augustowa. Sam też opracował mapy terenu, podobno w czasie pięciokrotnie krótszym niż ekipa specjalistów w latach 70. XX wieku.
Budowa kanału ruszyła w 1824 roku Uczestniczyło w niej jednocześnie do 7 tys. ludzi wielu narodowości i tutejsi chłopi, którzy w zamian otrzymywali wolność (stąd nazwa jednej ze śluz – Swoboda). Wybuch powstania listopadowego przerwał prace, które w latach 1833–1839 dokończył hydrotechnik Teodor Urbański (w tym czasie schorowany gen. Prądzyński leczył się na wyspie Helgoland, gdzie wkrótce zmarł podczas kąpieli morskiej).
Kanał Augustowski nie odegrał zakładanej roli, gdyż w 1825 roku Prusy zniosły wysokie cła tranzytowe. Jednak rozpoczęcie budowy i koncepcja zmiany kierunku handlu na Wschód z pewnością przyspieszyły ugodę.
Kanał Bydgoski
Ma 24 mm średnicy, waży 6,54 g i jest warta 5 zł. Moneta z wizerunkiem Kanału Bydgoskiego symbolicznie przypomina o rozwoju gospodarczym miasta. Licząca ponad 24 km droga wodna ma pruski rodowód. Chociaż zamysł połączenia dorzeczy Odry i Wisły narodził się w XVI wieku, a konkretny projekt królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu przedstawił Franciszek Florian Czaki, plan zrealizował dopiero Fryderyk II. Budowę kanału rozpoczęto wiosną 1773 roku, pierwszy udany transport odbył się w połowie września rok później.
Kanał Bydgoski systematycznie modernizowano, wykorzystywano unikatowe rozwiązania. Jako jedne z pierwszych na świecie powstały śluzy wykonane tylko z cegły, jedna zyskała kształt trapezu. Nietypowa konstrukcja wymagała tożsamego sposobu śluzowania – konieczne było obracanie barek (miejsce to zwano "obracanką"), przeciągnięcie ich tyłem w górę Brdy i wprowadzenie do śluzy Miejskiej.
W wyniku przebudowy na początku XX wieku powstał ślepy odcinek o długości 2,5 km – tzw. Stary Kanał Bydgoski. Wzdłuż niego rosną ponad dwustuletnie topole czarne (sadzone dla wzmocnienia brzegów). Okolica niegdyś tętniła życiem: wolny czas spędzano w ogrodzie Kleinerta lub na słynnych bankietach w restauracji Śluza Kwiatowa (Blumenschleuze), organizowano plenery malarskie i przejażdżki łódkami. Dziś wspomnienie tamtych lat pielęgnuje Muzeum Kanału Bydgoskiego.
Kanał Elbląski
5 na 9 – pięć pochylni rozmieszczonych na odcinku zaledwie dziewięciu kilometrów umożliwia statkom pokonanie różnicy poziomów jezior wynoszącej ok. 100 metrów. Co prawda, podobne konstrukcje powstały wcześniej na Kanale Morrisa, jednak autor projektu Kanału Elbląskiego – Georg Jacob Steenke – znacznie zmodyfikował amerykańskie rozwiązanie i pochylnie działają do dziś. Są to szynowe urządzenia wyciągowe napędzane siłą przepływu wody. Statki płyną więc po trawie. Do tego należy dodać koszty budowy śluz, mostów, jazów i innych obiektów hydrotechnicznych – w rezultacie otrzymamy niebagatelną sumę (jak donoszą monografowie kanału, przewyższającą koszt budowy Wieży Eiffla).
Kanał Elbląski (wcześniej: Oberlandzki) liczy 84 km długości, wraz z odgałęzieniami przekracza 151 km. Jego nieoficjalne nazwy wynikają z marketingowej rozgrywki między miastami, które łączy: czasem jest Kanałem Elbląsko-Ostródzkim, innym razem Ostródzko-Elbląskim. Prowadzi przez Żuławy Wiślane i Pojezierze Iławskie, otacza go obszar chronionego krajobrazu. Chociaż dziś stanowi głównie atrakcję turystyczną, jego budowa w latach 1844–1860 przyczyniła się do rozwoju gospodarczego regionu.
Kanał Gliwicki
Na odcinku 50 m rzeka Kłodnica musiała uznać wyższość Kanału Gliwickiego. Syfon Kłodnicy – bo tak nazywa się bezkolizyjne skrzyżowanie, gdzie rzeka przepływa pod kanałem – jest jednym z trzech takich rozwiązań w Polsce. Pozostałe to akwedukt w Fojutowie rozdzielający Czerską Strugę od Wielkiego Kanału Brdy oraz rzeka Flis biegnąca pod Kanałem Bydgoskim.
Wybudowany w latach 1935–1941 Kanał Gliwicki zastąpił wysłużony, XIX-wieczny Kanał Kłodnicki. Do czasu, gdy kolej wyparła transport wodny, płynęły tędy barki z węglem czy żeliwnymi mostami z gliwickiej huty do Poczdamu i Berlina. Obecnie 40-kilometrowy kanał łączy basen portowy w Gliwicach z Odrą w Kędzierzynie-Koźlu. Trwająca modernizacja nie utrudnia przepływu dzięki dwukomorowej bliźniaczej konstrukcji śluz – gdy jedna komora jest remontowana, wrota drugiej stoją otworem.
Kanał Piastowski
Ma zaledwie 8 km długości, ale prowadzi prosto do morza. Wcześniej nazywany był Cesarskim, a o porcie w Szczecinie, który łączy z Bałtykiem, pisano już za czasów Ottona I. Powstał, by utrzeć nosa kapryśnym wodom Starej Świny. Rozzłościł mieszkańców Karsibora, gdyż oddzielił wieś od lądu, tworząc wyspę – dziś dwa brzegi spaja most. Od zakończenia w 1880 roku sześcioletniej budowy wciąż go pogłębiano (niedługo przekroczy 12 m), by mógł przyjmować coraz większe jednostki pływające. Tor Kanału Piastowskiego wyznaczają zielone wyspy Uznam i Karsibór oraz dwa falochrony: wschodni o długości 430 m, zachodni – 550 m.
Kanał Żerański
Wiek XVII – król Zygmunt III Waza nakazuje wybudowanie kanału, który przed wylewami pobliskiej rzeki ochroni jego dwór w Nieporęcie (kanał zwą Królewskim). Wiek XIX – koncepcja połączenia Wisły z Niemnem to odpowiedź na odcięcie polskich ziem od morza przez Prusy (odcinek żerański pozostaje w sferze marzeń). Wiek XX – prace ruszyły: powstało 2,5 km kanału.
Dzisiejszy żeglugowy kanał od Żerania do Zegrza jest powojenną realizacją projektu Tadeusza Tillingera. Inżynier, zniechęcony służbą w rosyjskiej marynarce wojennej, spełniał się w hydrotechnice. Jego imieniem nazwano śluzę, która reguluje zmienne poziomy wody z obu stron. Pod względem wielkości była swego czasu drugą na świecie – konkurencję wygrywała ta w Asuanie na Nilu. Okolice ponad 17 km Kanału Żerańskiego w dużej mierze wolne są od miejskich zabudowań, co wykorzystują amatorzy kajaków i wędkarze – pobliska elektrociepłownia oddaje wodzie ciepło, co korzystnie wpływa na populację ryb. Miejmy nadzieję, że mimo planowanej budowy gazociągu wzdłuż kanału, ten nie straci swojego uroku.
Autorka: Agnieszka Warnke, lipiec 2017
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]