Przegląd powstał w 1997 roku w Poznaniu. Jego inicjatorem jest Paweł Szkotak, ówcześnie lider alternatywnego
Teatru Biuro Podróży (aktualnie szef festiwalu i dyrektor
Teatru Polskiego w Poznaniu). Pierwsze odsłony festiwalu o pozakonkursowym charakterze przygotowywała rada artystyczna w składzie: Paweł Szkotak,
Adam Ziajski (lider Teatru Strefa Ciszy) i Grzegorz Ziółkowski (teatrolog, szef działającego ówcześnie Biura Poszukiwań Teatralnych). Zaplecze organizacyjne zapewniali członkowie poznańskich grup offowych z Teatrem Biuro Podróży na czele.
W pierwszej fazie (okres od 1997 do roku 2004) przegląd stawiał sobie za cel przede wszystkim pokazy premier teatrów poznańskich i promocję offowych przedstawień z kraju. Z czasem jednak formuła ta stała się niewystarczająca; program festiwalu został sprofilowany, a jego tematem stały się kwestie społeczno-polityczne. Po roku 2005 w Poznaniu zagościły spektakle, które powstały na granicy teatrów niezależnych i repertuarowych, a ich twórcami byli znani reżyserzy, m.in. Piotr Cieplak, Krystian Lupa, Paweł Miśkiewicz. Zaczęto zderzać ze sobą przedstawienia zrealizowane na podstawie tekstów klasyków współczesnej dramaturgii (np. Tadeusz Różewicz, Sławomir Mrożek) z najmłodszym pokoleniem dramatopisarskim - Tomasz Man, Paweł Sala czy Przemysław Nowakowski.
Już podczas drugiej odsłony przegląd nabrał charakteru międzynarodowego (wystąpił wówczas rosyjski aktor i reżyser Aleksiej Merkuszew, członek Teatru Derevo). W następnych latach do stolicy Wielkopolski przyjechały zespoły ze Szwajcarii, Niemiec, Rosji, Włoch, Indii, Japonii a nawet Palestyny.Wraz z kolejnymi edycjami "Masek" poszerzała się lista miejsc i przestrzeni w Poznaniu, w których pokazywane były przedstawienia. Początkowo grane były w Ośrodku Teatralnym "Maski" (Dom Studencki "Hanka"). Stąd też wywodzi się nazwa festiwalu. W następnych latach teatry zawitały m.in. do: Centrum Kultury "Zamek", Teatru Ósmego Dnia, Sali Witrażowej Teatru Animacji, Polskiego Teatru Tańca, na sceny Teatru Polskiego, do Centrum Handlowego M1, do Starego Browaru hal Międzynarodowych Targów Poznańskich, do hali Zakładów Cegielskiego, Starej Rzeźni, do Enter ART.
Jak dotąd podczas "Masek" w Poznaniu pokazano ponad sto czterdzieści widowisk, w tym dwadzieścia siedem premier. W festiwalu wzięło udział ponad dwadzieścia teatrów zagranicznych oraz czołowe instytucjonalne i offowe teatry polskie.
Pierwsza odsłona (27 - 30 listopada 1997) - sześć przedstawień (w większości premiery) wyłącznie poznańskich grup teatralnych: Teatr Strefa Ciszy, Teatr Biuro Podróży, Biuro Poszukiwań Teatralnych, Teatr Porywacze Ciał, Radykalna Frakcja Medialna "Mazut" oraz koncert pieśni średniowiecznych i etnicznych "Cantigas" w wykonaniu artystów z Biura Poszukiwań Teatralnych.Festiwalowi towarzyszyła projekcja filmu The Empty Space(o działalności paryskiego CIRT Petera Brooka) i wernisaż wystawy prac Macieja Mikulskiego pt. Napisz do mnie.
Druga odsłona (10 - 13 grudnia 1998) - dziesięć przedstawień w wykonaniu poznańskich scen alternatywnych oraz lubelskiego Teatru Projekt, Teatru Prób z Węgrowca, wrocławskiego Teatru Pieśń Kozła, Komuny Otwock i pierwszego gościa z zagranicy - Rosjanina Aleksieja Merkuszewa (świętującego w Poznaniu spektaklem Gerade-Ungerade jubileusz dziesięciolecia współpracy z Teatrem Derevo). Pokazano pięć premier. Wśród imprez towarzyszących uwagę zwracały projekcje filmów o teatrze i zapisów przedstawień (Marat/Sade RSC w reż. Petera Brooka, Butoh, Million Odin Teatret), a także przygotowana przez Zakład Dramatu i Teatru Instytutu Filologii Polskiej UAM konferencja naukowa pt. "Maski i twarze" (w Collegium Novum UAM).
Trzecia odsłona (18 - 21 listopada 1999) - dziesięć widowisk poznańskich teatrów alternatywnych oraz Polskiego Teatru Tańca-Baletu Poznańskiego, a także Teatru Kreatury z Gorzowa Wielkopolskiego, Teatru EPTY-a z Katowic, Teatru Stajnia Pegaza z Sopotu. Ponadto wystąpili: Japonka Miho Iwata, rosyjsko-niemiecka grupa Do-Theatre/Fabrik i czarneNIEBObiałe (Rosja). Odbyło się sześć premier. Wśród imprez towarzyszących festiwalowi uwagę zwracały projekcje filmów Strange Fish (spektakl DV8), The Wooster Group i Meetings with Remarkable Men (reż. Peter Brook) oraz zorganizowana przez ZDiT IFP UAM sesja naukowa "Teatr: ciało i cień". Od tego przeglądu zaczęto wydawać gazetkę festiwalową "Sznurownia", którą na bieżąco redagowali poznańscy teatrolodzy.
Czwarta odsłona (18 - 21 listopada 2000) - 12 przedstawień poznańskich grup alternatywnych oraz Teatru Kana ze Szczecina, Bałtyckiego Uniwersytetu Tańca z Gdańska, Teatru Wiczy z Brodnicy, Teatru Rondo ze Słupska, Komuny Otwock, polsko-indyjskiego Teatru Trust. Gośćmi zagranicznymi był rosyjski zespół czarneNIEBObiałe i Teatr Novego Fronta z Czech. Odbyły się trzy premiery. Wśród imprez towarzyszących znalazły się projekcje filmów o brytyjskim teatrze Forced Entertainment z Sheffield i katalońskiej grupie Els Joglars, promocja Centrum Dramaturgii (utworzone przez Pawła Łysaka i Pawła Wodzińskiego), promocja książki Twierdza i teatr pod red. Krzysztofa Kurka oraz przygotowane przez ZDiT IFP UAM sympozjum Teatr: wspomnienie i wyobrażenie.
Piąta odsłona (13 - 17 listopada 2001) - 11 przedstawień i monodramów teatrów i aktorów poznańskich (m.in. Teatr Polski, Polski Teatr Tańca-Balet Poznański, Teatr Ósmego Dnia, Janusz Stolarski, Przemysław Wasilkowski) oraz Teatru Kreatury z Gorzowa Wielkopolskiego, Teatru Świnia z Gdańska. Z zagranicy przybyli: ThingsezIsee'm Dance Theatre (USA), Para-Active Theatre (Wielka Brytania), Teatr Novogo Fronta z Czech i Rosjanin Oleg Żukowski. Odbyło się pięć premier. Festiwalowi towarzyszyły prezentacje unikalnych filmów wideo poświęconych wybitnym twórcom współczesnego teatru: Jerzemu Grotowskiemu*, Robertowi Lepage'owi oraz Tadashi Suzukiemu, spotkanie z pisarką Olgą Tokarczuk, wernisaż wystawy fotografii Szymona Rogińskiego Antologia Świętych. Oprócz tego odbyło się zorganizowane przez Zakład Dramatu i Teatru IFP UAM sympozjum "Teatr: energia i entropia".
Szósta odsłona (20 - 23 listopada 2002) - 10 przedstawień alternatywnych grup poznańskich oraz Polskiego Teatru Tańca-Baletu Poznańskiego, a także Teatru Kreatury z Gorzowa Wielkopolskiego, Companii Banda Oszustów ze Słupska, zespołu Uhuru z Gryfina. Z zagranicznych teatrów wystąpiły: Margi Kathakali Group (Indie), Teatr Wolny z Białorusi, Aleksiej Merkuszew z Rosji oraz Japończyk Atsushi Takenouchi. Miały miejsce trzy premiery. W Holu Kolumnowym Centrum Kultury "Zamek" odbył się wernisaż ekspozycji "Poznańskie Teatry Studenckie 1953-1989".
Siódma odsłona (20 - 23 listopada 2003) - 10 widowisk alternatywnych zespołów poznańskich oraz Teatru Kana ze Szczecina, Teatru Realistycznego ze Skierniewic, Chórów Gertrudy Stein z Łodzi, a także artystów zagranicznych - Teatru Novego Fronta z Czech i Japończyka Daisuke Yoshimoto. Odbyły się trzy premiery. Ponadto wykonano spektakl-koncert Spokój w głowie w reżyserii Tomasza Hynka z Teatru im. J. Kochanowskiego z Opola.
Ósma odsłona (17 - 21 listopada 2004) - dziewięć przedstawień poznańskich scen alternatywnych oraz Teatru Wierszalin z Supraśla, Teatru Współczesnego z Wrocławia, Arti Grabowskiego, Wrocławskiego Teatr Pantomimy, Teatru im. Jerzego Szaniawskiego z Wałbrzycha i Teatru Polskiego z Wrocławia. Gościem specjalnym był japoński zespół Saruhachiza, który zaprezentował przedstawienie bunraku - Shinoda-zuma. Podczas imprez towarzyszących przeglądowi odbyły się trzy spotkania autorskie: "Joruri, czyli japoński teatr lalek dla dorosłych" (demonstracja pracy grupy Saruhachiza z komentarzami Estery Żeromskiej), pokaz filmu o działalności Bread and Puppet Theatre Petera Schumanna (prowadzenie Joanna Ostrowska) oraz wykład Agnieszki Jelewskiej - "Nadmarioneta, czyli aktor idealny według Edwarda Gordona Craiga".
Dziewiąta odsłona (23 - 27 listopada 2005) - dziesięć przedstawień poznańskich teatrów i artystów alternatywnych oraz lubelskich grup Teatr Provisorium i Kompania "Teatr", Teatru Polskiego z Bydgoszczy, Teatru im. Jerzego Szaniawskiego z Wałbrzycha, warszawskiego Teatru Rozmaitości. Zagranicznymi gośćmi były Teatr Barka z Węgier i Teatr.doc z Rosji. Wśród imprez towarzyszących przeglądowi wymienić warto promocję współczesnych dramatów polskich - "Nowe Stulecie - Nowe Dramaty" (odbyły się czytania sztuk Matka i lampart Tomasza Mana i Twój, twoja, twoje Przemysława Nowakowskiego), promocję książki Juliusza Tyszki Teatr Ósmego Dnia - pierwsze dziesięciolecie (1964-1973) oraz koncert Macieja Maleńczuka, który zaśpiewał songi Kurta Weila. Wieczorne rozmowy z artystami, w tym "Księgę teatru" (spotkanie z Eleną Greminą i Michaiłem Ugarowem poświęcone teatrowi faktu) moderował Łukasz Drewniak.
Dziesiąta odsłona (30 listopada - 3 grudnia 2006) - osiem spektakli (w tym dwie premiery) teatrów poznańskich oraz Teatru im. Jana Kochanowskiego z Opola, Teatru im. Heleny Modrzejewskiej z Legnicy, Komuny Otwock, Teatru Krypta ze Szczecina, Teatru Wiczy z Torunia. Podczas przeglądu, którego hasło brzmiało "Teatr i polityka" pokazano także przedstawienie Chernobyl (wspólny projekt teatralny artystów z Ukrainy, Białorusi i Polski), a w Teatrze Polskim wystąpił palestyński Teatr Al Kasaba z Ramallah (Zachodni Brzeg) z przedstawieniem ukazującym skutki konfliktu z Izraelem. W OT "Maski" pokazano instalację wideo Angielki Jane Frere - Al Nakbah (the Great Catastrophe).
Jedenasta odsłona (28 listopada - 2 grudnia 2006) - dziewięć widowisk poznańskich grup oraz Teatru Kreatury z Gorzowa Wielkopolskiego, Teatru Łaźnia Nowa z Krakowa, warszawskiej Akademii Ruchu, Studio Magellana z Kielc, Teatru za Lustrem z Tarnowskich Gór. Nowe przedstawienia pokazały połączone siły moskiewskiego Teatru.doc i wrocławskiego Teatru Ad Spectatores oraz Teatr czarneNIEBObiałe z Moskwy.Wieczorami odbywały się codzienne spotkania z twórcami i wykonawcami spektakli, które moderowała Joanna Ostrowska.
Dwunasta odsłona (19 - 23 listopada 2008) - jedenaście przedstawień poznańskich zespołów i artystów alternatywnych oraz Komuny Otwock, Teatru In Vitro z Lublina, połączonych sił lubelskich Teatru Provisorium i Kompanii "Teatr". Zagranicznymi gośćmi przeglądu były: rosyjsko-włoska grupa Jack and Joe Theatre, Teatr Albatros ze Szwecji, Groups for Human Encounter z Malty. Jubileusz dwudziestolecia powstania obchodził wówczas Teatr Biuro Podróży, który na otwarcie festiwalu dał nowe widowisko plenerowe Makbet: kim jest ten człowiek we krwi?. Wydarzeniem artystycznym był też koncert reaktywowanego zespołu Osjan.
Trzynasta odsłona (3 - 6 grudnia 2009) - siedem przedstawień artystów poznańskich oraz Teatru Stajnia Pegaza z Sopotu, Teatru Kana ze Szczecina, warszawskiego Teatru Montownia, grupy Niewinni Chłopcy z Warszawy. Z zagranicy przyjechały Teatr Dakh z Kijowa i czarneNIEBObiałe z Moskwy.Odbył się też koncert zespołu Periferija z Hamburga.
Czternasta odsłona (2 - 5 grudnia 2010) - siedem przedstawień poznańskich grup alternatywnych oraz Teatru Zielony Wiatrak z Gdańska i Teatru Ad Spectores z Wrocławia. Z zagranicy przyjechały Teatr.doc z Moskwy i teatr Norton Commander z Drezna. Odbyły się trzy premiery. Poświęcony teatrowi dokumentalnemu festiwal zainaugurował w hali Zakładów Cegielskiego przedpremierowy pokaz widowiska Teatru Biuro Podróży Planeta Lem w reżyserii Pawła Szkotaka (koprodukcja z Instytutem Adama Mickiewicza). Oficjalna premiera widowiska odbędzie się w tym roku z okazji polskiej prezydencji w Unii Europejskiej. Zostanie pokazane w Brukseli, Paryżu, Londynie, Berlinie, Madrycie, Moskwie, Kijowie, Mińsku, Pekinie i Tokio we współpracy z Instytutami Polskimi i Ambasadami RP.
Autor: Grzegorz Janikowski, styczeń 2011
Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Maski"
Al. Niepodległości 26
61-714 Poznań
Tel: (+48 61) 829 39 07
WWW: www.maski-festiwal.info.poznan.pl
Email: tbp@info.com.pl