Festiwal "Kontakt" powołała do życia w roku 1991 reżyser Krystyna Meissner, ówczesna dyrektor naczelna i artystyczna Teatru im. Wilama Horzycy w Toruniu. Nie była to zresztą decyzja nagła, bowiem w tamtejszym teatrze w latach 1959-1989 odbywał się jeden z najstarszych przeglądów w kraju - Festiwal Teatrów Polski Północnej. Impreza zainaugurowana przez dyrektora toruńskiego teatru Hugona Morycińskiego cieszyła się prestiżem w całym kraju.
Zmiana festiwalowej formuły w latach 90. XX wieku wynikła bezpośrednio z transformacji polityczno-społecznej w Polsce oraz przemian na mapie Europy. Po upadku bloku komunistycznego pojawiła się szansa na międzynarodową współpracę gospodarczą, polityczną i kulturalną. "Aktualnie istnieje potrzeba zszywania Europy, Wschodu z Zachodem" - tak wyjaśniała Meissner powody stworzenia nowego festiwalu (wywiad przed pierwszą odsłoną, "Teatr" 1991 nr 3).
Festiwal, który odbywa się zawsze w ostatnim tygodniu maja, z roku na rok nabierał rumieńców i rozmachu; zdobywał renomę za granicą i zyskał rangę najważniejszego przeglądu teatralnego w Europie Środkowo-Wschodniej. Zdarzały się odsłony "Kontaktu", podczas których prezentowano blisko trzydzieści spektakli. To tu swoje przedstawienia pokazali po raz pierwszy w Polsce tak wybitni twórcy, jak: Eimuntas Nekrošius, Rimas Tuminas, Oskaras Koršunovas, Alvis Hermanis, Alain Platel, Jan Fabre, Thomas Ostermeier, Christoph Marthaler, Sasha Waltz, Peter Stein czy Silviu Purcarete.
W 1997 roku dyrekcję teatru i festiwalu przejęła Jadwiga Oleradzka, ceniona krytyk teatralna i wieloletni redaktor. Kontynuując ideę "Kontaktu", stopniowo przeprofilowała jego program, kładąc nacisk na konfrontację teatrów i reżyserów z Zachodu i Wschodu Europy, a także na prezentację nowej dramaturgii europejskiej. Do Torunia zaczęli przywozić swoje przedstawienia uznani reżyserzy młodszej generacji, m.in.: Thomas Ostermeier, Luk Perceval, Tim Etchells (z brytyjską grupą Forced Entertainment), Árpad Schilling, Gintaras Varnas czy Iwan Wyrypajew. Do konkursu o laury "Kontaktu" stawały prawdziwe sławy, jak Peter Stein, Peter Brook, berlińskie Deutsches Theater i Schaubühne am Lehniner-Platz czy Royal Court Theatre z Londynu. W roku 2002 gościem przeglądu był legendarny Eugenio Barba i jego Odin Teatret (jego aktorzy przeprowadzili warsztaty, a poza konkursem pokazano przedstawienie Mythos).
W programie dorocznego festiwalu inscenizacje klasyki (dzieł Goethego, Büchnera, Czechowa i Millera) sąsiadują z przedstawieniami autorskimi, pozasłownymi, realizowanymi techniką verbatim oraz wystawieniami sztuk współczesnych. Co więcej, "Kontakt" przyciągnął uwagę zagranicznych krytyków i dyrektorów teatrów. Wśród gości są obecni dyrektorzy europejskich festiwali teatralnych - LIFT z Londynu, Wiener Festwochen, Theater der Welt z Niemiec, Kunsten Festiwal des Arts z Belgii, festiwalu w Edynburgu), dziennikarze radiowi i telewizyjni. Na festiwal przyjeżdżają ekipy telewizyjne z Polski, Rosji, Ukrainy, Estonii, Białorusi, Litwy.
"Kontakt" to także liczne imprezy towarzyszące - wernisaże wystaw plastycznych, projekcje filmów o sztuce i teatrze, koncerty, występy kabaretów, promocje książek i czasopism teatrologicznych.
Podczas dwudziestu odsłon festiwalu w Toruniu obok scen polskich wystąpiły teatry z Australii, Białorusi, Belgii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chin, Czech, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Gruzji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, ówczesnej Jugosławii, Korei Południowej, Litwy, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Polski, Rosji, Rumunii, Serbii i Czarnogóry, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, Tadżykistanu, Tunezji, Turkmenistanu, Ukrainy, USA, Uzbekistanu, Węgier, Wielkiej Brytanii, Wietnamu i Włoch.
W międzynarodowym jury "Kontaktu" zasiadali sławni krytycy, dyrektorzy festiwali, dramatopisarze i praktycy teatru, m.in.: Milan Lukeš (Czechy), Priit Pedajas (Estonia), Constant Meijers (Holandia), Vladas Bagdonas, Ramune Marcinkieviciute, Rolandas Rastauskas (z Litwy), Tankred Dorst, Renate Klett, Thomas Irmer, Matthias Lilienthal (z Niemiec), Don Shipley (Kanada), Małgorzata Dziewulska, Beata Guczalska, Jerzy Koenig, Tomasz Kubikowski, Igor Przegrodzki, prof. Bolesław Taborski (z Polski), Walerij Fokin, Piotr Fomienko, Ludmiła Roszkowan, Michaił Szwydkoj (z Rosji), prof. Sven Āke Heed (Szwecja), Attila Widnianski (Ukraina), György Spiró, Nina Király, Istvań Pinczés (z Węgier), John Elsom, Irving Wardle (z Wielkiej Brytanii), Philip Arnoult (USA).
Laureaci najważniejszych nagród "Kontaktu":
- 1. Festiwal (26 maja-1czerwca 2001) - Grand Prix za "poszukiwanie oryginalnych form wypowiedzi scenicznej, świeżość i bogactwo wyobraźni, oraz precyzję wykonania" widowiska Uczeń czarnoksiężnika w insc. Dany Bufkovej i Bedřicha Hányša i Czarodziejski flet według Wolfganga Amadeusza Mozarta w insc. Wolfa-Dietera Ludwiga, Czarny Teatr "majaelvets" z Wiesbaden;
2. nagroda Strip-tease według Sławomira Mrożka w reż. Ludmiły Roszkowan, Teatr-Studio "Cziełowiek" z Moskwy;
3. nagroda Sklepy cynamonowe według Brunona Schulza w reż. Andrzeja Worona, Theater am Ufer z Berlina.
2. Festiwal (23-30 maja 1992) - Grand Prix Zakład ceramiczny Pani Pillarpart Peeta Vallaka w reż. Priita Pedajasa, Teatr "Endla" z Pärnu w Estonii;
2. nagroda Kwadrat Eimuntasa Nekrošiusa w reż. Eimuntasa Nekrošiusa, Teatr Młodzieżowy z Wilna;
3. nagroda Ziemia niczyja w reż. Lecha Raczaka, Teatr Ósmego Dnia z Poznania.
3. Festiwal (22-30 maja 1993) - 1. nagroda Wilki i owce według Aleksandra Ostrowskiego w reż. Piotra Fomienki, "Pracownia Piotra Fomienki" z Moskwy;
2. nagroda Kalkwerk według Thomasa Bernharda w reż. Krystiana Lupy, Stary Teatr z Krakowa;
3. nagroda Special-Toruń w reż. zespołowej, Teatr Dogtroep z Amsterdamu.
4. Festiwal (21-29 maja 1994) - 1. nagroda Mozart i Salieri. Don Juan. Dżuma według Aleksandra Puszkina w reż. Eimuntasa Nekrošiusa, Festiwal LIFE z Wilna;
2. nagroda Trzy siostry Antoniego Czechowa w reż. Siergieja Arcybaszewa, Teatr na Pokrowce z Moskwy;
3. nagroda Płatonow Antoniego Czechowa w reż. Jerzego Jarockiego, Teatr Polski z Wrocławia;
nagroda dziennikarzy akredytowanych przy festiwalu - Piosenki przed trybunałem Pierre'a-Jeana de Bérangera w reż. Marty Stebnickiej, Teatr im. W. Horzycy z Torunia.
Ponadto jury przyznało jednomyślnie nagrodę honorową Amerykaninowi Romanowi Pasce - autorowi przedstawień Sonata widm według Augusta Strindberga i Koniec świata - "największej indywidualności festiwalu."
5. Festiwal (20-28 maja 1995) - 1. nagroda Chmury. Dom rodzinny Elfriede Jelinek w reż. Jossi Wielera, Deutsches Schauspielhaus z Hamburga;
2. nagroda Pokój hotelowy w mieście N.N. według Martwych dusz Mikołaja Gogola w reż. i adapt. Walerija Fokina, Centrum Sztuki im. Meyerholda z Moskwy;
3. nagroda Lunatycy - Esch, czyli Anarchia według Hermanna Brocha w reż., adapt. i scen. Krystiana Lupy, Stary Teatr w Krakowie; Nagroda im. Marka Okopińskiego - Eimuntas Nekrošius za Trzy siostry Antoniego Czechowa, Festiwal LIFE z Wilna;
nagroda dziennikarzy "za najciekawszą współczesną opowieść o własnym miejscu" - Les Ballets C. de la B z Gandawy za Bonjour Madame... w reż. Alaina Platela.
6. Festiwal (25 maja-2 czerwca 1996) - Grand Prix Murx den Europäer! Murx ihn! Murx ihn! Murx ihn! Murx ihn ab! w reż. Christopha Marthalera, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz z Berlina;
2. nagroda Pianola albo mechaniczne pianino według Antoniego Czechowa w reż. Elmo Nüganena, Teatr Miejski z Tallinna;
3. nagroda Immanuel Kant według Thomasa Bernharda w reż. Krystiana Lupy, Teatr Polski z Wrocławia;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Krystian Lupa za Immanuela Kanta;
nagroda dziennikarzy - Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka w reż. Piotra Cieplaka, Teatr Dramatyczny z Warszawy.
7. Festiwal (24-31 maja 1997) - Grand Prix Maskarada Michaiła Lermontowa w reż. Rimasa Tuminasa, Wileński Mały Teatr;
2. nagroda Hamlet Williama Szekspira w reż. Eimuntasa Nekrošiusa, Festiwal LIFE z Wilna;
3. nagroda Rodzeństwo według Thomasa Bernharda w reż. Krystiana Lupy, Stary Teatr z Krakowa;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Eimuntas Nekrošius za Hamleta;
nagroda dziennikarzy - Maskarada w reż. Rimasa Tuminasa, Wileński Mały Teatr.
Po raz pierwszy przyznano też nagrodę publiczności - Pieśni o Wołdze Rezy Gabriadze, w insc. Rezy Gabriadze, Teatr Satyry na Wyspie Wasiljewskiej z Sankt Petersburga.
8. Festiwal (23-30 maja 1998) - 1. nagroda Nosiciele wody Philippe'a Pelena w reż. Philippe'a Pelena, Théâtre Talipot z Réunion;
2. nagroda Pyram i Tyzbe według Owidiusza w reż. zespołowej, Ton und Kirschen Theater z Glindow;
3. nagroda Nocny pokaz kpiarzy Madisa Kõiva w reż. Priita Pedajasa, Estoński Teatr Dramatyczny z Tallinna;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Frank Castorf za Generała diabła Carla Zuckmayera, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz z Berlina;
nagroda dziennikarzy i nagroda publiczności - Beczka prochu Dejana Dukovskiego w reż. Slobodana Unkovskiego, Jugosłowiański Teatr Dramatyczny z Belgradu.
9. Festiwal (22-28 maja 1999) - 1. nagroda Makbet Williama Szekspira w reż. Eimuntasa Nekrošiusa, Meno Fortas z Wilna;
2. nagroda Quizoola! Tima Etchellsa w reż. zespołowej, Forced Entertainment z Sheffield;
3. nagroda Ogień w głowie Mariusa von Mayenburga w reż. Thomasa Ostermeiera, Deutsches Schauspielhaus z Hamburga;
Nagroda im. Marka Okopińskiego - Eimuntas Nekrošius za Makbeta;
nagroda dziennikarzy - Ślad węża na skale według Torgny Lindgren w reż. Priita Pedajasa, Estoński Teatr Dramatyczny z Tallinna.
10. Festiwal (20-26 maja 2000) - 1. nagroda Magnetyzm serca Aleksandra Fredry w reż. Sylwii Torsh (Grzegorz Jarzyna), Teatr Rozmaitości z Warszawy;
2. nagroda Sen nocy letniej Williama Szekspira w reż. Oskarasa Koršunovasa, Teatr Oskarasa Koršunovasa z Wilna; 3. nagroda Głosy Piera Paola Pasoliniego i Cora Herkströtera w reż. Johana Simonsa, Grupa Teatralna "Hollandia" z Zaandam;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu i nagroda dziennikarzy - Sylwia Torsh (Grzegorz Jarzyna) za Magnetyzm serca.
11. Festiwal (26 maja-1 czerwca 2001) - 1. nagroda Otello Williama Szekspira w reż. Eimuntasa Nekrošiusa, Meno Fortas z Wilna;
2. nagroda Czarny mnich według Antoniego Czechowa w reż. Kamy Ginkasa, Teatr Młodego Widza z Moskwy;
3. nagroda Liliom Ferenca Molnára w reż. Árpáda Schillinga, Teatr Krétakör z Budapesztu;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu i nagroda dziennikarzy - Eimuntas Nekrošius za Otella.
12. Festiwal (25-31 maja 2002) - 1. nagroda Noże w kurach Davida Harrowera w reż. Pétera Gothára, Teatr Józsefa Katony z Budapesztu;
2. nagroda Bal Martina Porubjaka w reż. Martina Huby, Słowacki Teatr Narodowy z Bratysławy;
3. nagroda Beczka prochu Dejana Dukovskiego w reż. Grażyny Kani, Teatr Wybrzeże z Gdańska;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Andrij Żołdak za Eksperyment 'Czajka' według Antoniego Czechowa, Państwowy Teatr Narodów z Moskwy;
nagroda dziennikarzy - Noże w kurach Davida Harrowera w reż. Pétera Gothára, Teatr Józsefa Katony z Budapesztu.
13. Festiwal (24-30 maja 2003) - 1. nagroda Tlen Iwana Wyrypajewa w reż. Wiktora Ryżakowa, Tieatr DOC. z Moskwy;
2. nagroda Géza-dzieciak Jánosa Háya w reż. Istvána Pinczésa, Teatr Csokonai z Debreczyna;
3. nagroda Top Dogs Ursa Widmera w reż. László Bagossyego, Teatr Józsefa Katony z Budapesztu;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Marek Fiedor za Matkę Joannę od Aniołów według Jarosława Iwaszkiewicza, Teatr im. J. Kochanowskiego z Opola;
nagroda dziennikarzy - Kaleka Martina McDonagha w reż. Pétera Gothára, Teatr Radnóti z Budapesztu.
14. Festiwal (22-28 maja 2004) - 1. nagroda Niestałość serc Marivaux w reż. Dmitrija Czerniakowa, Akademicki Teatr Młodzieżowy "Globus" z Nowosybirska;
2. nagroda Roberto Zucco Bernarda-Marie Koltèsa w reż. Tiita Ojasoo, Teatr "Vanemuine" z Tartu;
3. nagroda Czerwoną nitką Aleksandra Żelezcowa w reż. Władimira Pankowa, Centrum Dramaturgii i Reżyserii Kazancewa i Roszczina z Moskwy;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Dmitij Czerniakow za Niestałość serc;
nagroda dziennikarzy - Mewa Antoniego Czechowa w reż. Petera Steina z Teatru Dramatu Rosyjskiego w Rydze.
15. Festiwal (21-27 maja 2005) - 1. nagroda White Star Vanessy van Durme w reż. Lies Pauwels, Teatr Victoria z Gandawy;
2. nagroda Madagaskar Mariusa Ivaškevičiusa w reż. Rimasa Tuminasa, Teatr Mały z Wilna;
3. nagroda Skrzypce Rotszylda Antoniego Czechowa w reż. Kamy Ginkasa, Teatr Młodego Widza z Moskwy;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Rimas Tuminas za Madagaskar;
nagroda dziennikarzy - White Star w reż. Lies Pauwels.
16. Festiwal (27 maja-2 czerwca 2006) - 1. nagroda Mewa Antoniego Czechowa w reż. Árpáda Schillinga, Teatr Krétakör z Budapesztu;
2. nagroda Zwariował po czym przepadł Viktora Bodó i Andrása Vinnaia, w reż. Viktor Bodó, Teatr Józefa Katony z Budapesztu;
3. nagroda Letnicy Maksyma Gorkiego w reż. Jewgienija Marcellego, Akademicki Teatr Dramatyczny z Omska;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu - Viktor Bodó za Zwariował po czym przepadł;
nagroda dziennikarzy - Mewa Antoniego Czechowa w reż. Árpáda Schillinga, Teatr Krétakör z Budapesztu.
17. Festiwal (26 maja-1 czerwca 2007) - 1. nagroda vsprs Alaina Platela w reż. Alaina Platela, Les Ballets C. de la B. z Gandawy;
2. nagroda Śmierć komiwojażera w reż. Luka Percevala, Schaubühne am Lehniner-Platz z Berlina;
3. nagroda Sonia Tatiany Tołstoj w reż. Alvisa Hermanisa, Teatr Nowy z Rygi;
Nagroda im. Marka Okopińskiego dla najlepszego reżysera festiwalu i nagroda dziennikarzy - Alvis Hermanis za Sonię.
18. Festiwal (24-30 maja 2008) - 1. nagroda Brzmienie ciszy w reż. Alvisa Hermanisa, Teatr Nowy z Rygi;
2. nagroda Upiory w reż. Sebastiana Nüblinga, Schaubühne am Lehniner-Platz z Berlina;
3. nagroda GEP, czyli Gariaczije Estonskije Parni w reż. Tiita Ojasoo, Teatr NO99 z Tallinna;
nagroda organizatorów dla najlepszego reżysera festiwalu i nagroda dziennikarzy - Alvis Hermanis za Brzmienie ciszy.
19. Festiwal (23-29 maja 2009) - 1. nagroda Sprawa Dantona według Stanisławy Przybyszewskiej w reż. Jana Klaty, Teatr Polski we Wrocławiu;
2. nagroda Muszka owocowa w reż. Christopha Marthalera, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz w Berlinie;
3. nagroda Lód według Władimira Sorokina w reż. Kornéla Mundruczó, Nemzeti Színház w Budapeszcie;
nagroda organizatorów dla najlepszego reżysera festiwalu - Jan Klata za przedstawienie Sprawa Dantona;
nagroda dziennikarzy - Rozmowy poufne w reż. Iwony Kempy, Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie.
20. Festiwal (22-28 maja 2010) - 1. nagroda Dziadek oraz Marta z Błękitnego Wzgórza w reż. Alvisa Hermanisa, Teatr Nowy z Rygi;
2. nagroda Tango Sławomira Mrożka w reż. Jerzego Jarockiego, Teatr Narodowy w Warszawie;
3. nagroda Wujaszek Wania Antoniego Czechowa w reż. Rimasa Tuminasa, Państwowy Akademicki Teatr im. J. Wachtangowa w Moskwie;
nagroda organizatorów dla najlepszego reżysera - Alvis Hermanis;
nagroda dziennikarzy - Cięcie Marka Ravenhilla w reż. Thomasa Ostermeiera, Schaubühne am Lehniner-Platz w Berlinie.
Autor: Grzegorz Janikowski, listopad 2010
- Wybrana bibliografia:
Międzynarodowy Festiwal Teatralny KONTAKT 1991-2010, pod red. Beaty Banasik, Toruń 2010.
"Kontakt 1991. O nowej formule toruńskiego festiwalu z Krystyną Meissner rozmawia Grzegorz Janikowski", "Teatr" 1991 nr 3, s. 19.
Janusz Majcherek, "Festiżale (o Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu i Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym 'Kontakt'91' w Toruniu"), "Teatr" 1991 nr 7-8, s. 28-29.
"Kruszyć granice" (rozmowa Natalii Kazminy, Ireny Leksowej, Krystyny Meissner, Wankarema Nikifirowicza, Mariusza Zinowca), "Dialog" 1991 nr 10, s. 99-104.
Jadwiga Oleradzka, "Kłopoty bogactwa", "Gazeta Pomorska" 1991 nr 131.
"Czosnek w teatrze. Z Krystyną Meissner rozmawia Marek Jagła", "Ilustrowany Kurier Polski" 1991 nr 109.
Andrzej Churski, "Pochwała różnorodności", "Nowości" 7-9 czerwca 1991.
Mariusz Zinowiec, "Pakt sąsiedzki", "Życie Warszawy" 1991 nr 139.
Wanda Zwinogrodzka, "Festiwal z przyszłością", "Gazeta Wyborcza" 3 czerwca 1992.
Grzegorz Janikowski, "Międzynarodowy Festiwal Teatralny KONTAKT 1991-2003", "Pamiętnik Teatralny" 2003 z. 3-4, s. 403-446.
"Festiwal KONTAKT: poszukiwanie i dotykanie rzeczywistości. Z Jadwigą Oleradzką rozmawia Grzegorz Janikowski", "Pamiętnik Teatralny" 2003 z. 3-4, s. 447-459.
Teatr im. Wilama Horzycy
Plac Teatralny 1
87-100 Toruń
Województwo kujawsko-pomorskie
Tel: (+48 56) 622 55 97, 654 90 74, 622 55 66
Fax: (+48 56) 657 55 49
WWW: www.teatr.torun.pl
Email: festiwal@festiwal.pl, sekretariathorzycy@teatr.torun.pl