I, CULTURE Puzzle w Tokio, fot. Studio PANATO
We współpracy z absolwentami, doktorantami oraz studentami Wydziału Intermedia Art, na Uniwersytecie Sztuk Pięknych GEIDAI w Tokio powstała najbardziej ze wszystkich rozbudowana odsłona projektu I, CULTURE Puzzle.
Z Uniwersytetem nawiązaliśmy współpracę partnerską na początku tego roku. Rozmawialiśmy wówczas o warsztach I, CULTURE Puzzle, a koncepcja projektu spotkała się z żywym zainteresowaniem ze strony Japończyków.
Niestety, w trakcie naszych rozmów Japonię dotknęło w marcu trzęsienie ziemi i tsunami, które wstrząsnęły dotychczasowym życiem nie tylko tokijczyków, ale wszystkich mieszkańców kraju. Nasza determinacja, aby pomimo trudności znaleźć siły na realizację tego projektu, spotkała się z ich uznaniem – ze względu na siłę odrodzenia, jaką widzieli w powrocie do najcenniejszych zasobów, jakimi są ludzkich umiejętności i praca człowieka.
– Ta katastrofa pokazała nam, co jest najcenniejsze: umiejętność wykonywania przedmiotów ręcznie oraz osoby, które te umiejętności posiadają. Do czasu tsunami w zasadzie nie traktowaliśmy rzemieślników poważnie. Tymczasem kiedy ich domy, dorobek życiowy i rękodzieła zostały zmiecione przez tsunami, doceniliśmy delikatność tych prac, ich ulotność i niezastąpioną wartość. Tym bardziej chcieliśmy podkreślić to podczas realizacji projektu. Zależało nam również na tym, aby miał on wymiar tokijski. Musieliśmy mieć też wiele samozaparcia, by go zrealizować. Chcieliśmy wdrożyć go na własny sposób, choć oczywiście we współpracy z Moniką Jakubiak. Z tej potrzeby pojawiła się idea Tokyo Art Power Plant – opowiada Kanoko Tamura, odpowiedzialna za współpracę ze strony tokijskiej.
I, CULTURE Puzzle w Tokio, fot. Studio PANATO
Pomysł Tokyo Art Power Plant łączył wszystkie elementy I, CULTURE Puzzle, skupionego na pracy rzemieślników, a jednocześnie był ekspresją postawy, jaką artyści przyjmują wobec problemu energii atomowej. W ten sposób chcieli oni pokazać, jak wiele źródeł energii mamy dookoła siebie.
Idea zmaterializowała się podczas otwartego dnia projektu, w poniedziałek 10 października w galerii Art Space 1&2, na terenie kampusu Uniwersytetu GEIDAI. Pojawiły się tam napędzane siłą ludzkich mięśni rowery, skonstruowana przez artystów elektrownia wodna z baniaka wody, pompy i panele solarne oraz domowej roboty kuchenka skonstruowana ze sferycznie ustawionych luster odbijających słońce i skupiających promienie w jednym miejscu. Wszystkie te mechanizmy zasiliły potrzeby energetyczne projektu: zapewniły oświetlenie na wystawie naczyń ozdabianych tradycyjną dla regionu Fukushimy laką, wystawę instalacji indukującej prąd i dźwięki, prąd do maszyn oraz kuchenkę do podgrzania naszego lunchu.
Ta rozbudowana forma Puzzli w Tokio była efektem kilkumiesięcznej pracy zespołu pod kierunkiem profesor Kazue Kobaty, która zainspirowana koncepcją Moniki Jakubiak rozwinęła projekt o elementy, które wydawały się tokijskim partnerom i wobec których artyści chcieli się wypowiadać.
W dniu otwartym projektu, 10 października, odbyły się nie tylko typowe dla I, CULTURE Puzzle warsztaty krawieckie i wyszywanie jednego z elementów wielkoformatowej układanki. W przestrzeni galerii Art Space 1&2 pojawili się także rzemieślnicy wyplatający koszyki i ozdoby z rośliny wydzielającej żywicę, z której robi się lakę mitsumi irahara oraz artystka Sawako Serada, prowadząca sklep-warsztat z naturalnymi wełnami i wyrobami z wełny. Czynny był także "mending shack" – stały element I, CULTURE Puzzle. To punkt, w którym każdy nieodpłatnie może oddać do przeróbek czy poprawek swoje ubrania. W Tokio poprowadziła go Satoko Imai. W galerii pojawiła się także tradycyjna sztuka kulinarna: Reina Sugihara przygotowała typowo japońskie krokiety rybne, przyrządzone według tradycyjnego przepisu i zasad slow food.
Dodatkowym elementem łączącym nas ponownie z Fukushimą były warsztaty robienia typowych dla Japonii flag w kształcie ryby. Goście odwiedzający I, CULTURE Puzzle wykonali je razem z wolontariuszami projektu jako dar na uroczystość otwarcia lotniska w Fukushimie, które ma nastąpić 5 marca 2012, dokładnie w rok po tsunami. W Japonii jest to jednocześnie dzień chłopców. Na dachach domów, w których mieszkają mali chłopcy zamieszcza się ozdobne flagi w kształcie karpia, mające zapewnić im szczęście i powodzenie. Te działania były z kolei inicjatywą profesora Koichi Watanabe, wykładającego na Wydziale Sztuki na Uniwersytecie w Fukushimie.
I, CULTURE Puzzle w Tokio, fot. Studio PANATO
Puzzle w Tokio to także odkrywanie Japonii od strony relacji między ludźmi oraz ich stosunku do ubrań. Na warsztatach pojawiły się m.in. używane kimona, które Monika Jakubiak znalazła w tokijskich sklepikach z ubraniami z drugiej ręki. Według tradycji kimona nie wolno wyrzucić. Można je natomiast przerobić, ufarbować na nowo, oddać lub odprzedać, pociąć na kawałki i uszyć z niego inne ubranie. Przerobienie kimona okazało się jednak dla uczestników wyzwaniem i jedynie dwie osoby spośród siedemnastu uczestników warsztatów krawieckich podjęło się tego zadania. Praca ta jest skomplikowana i czasochłonna, wymaga też pewnego rodzaju osobistej więzi z kimonem, które poddaje się przeróbkom. Kimono stało się również kontrowersyjnym tematem podczas warsztatów – ze względu na to, że jest nośnikiem wielu treści kulturowych, a także symbolem przemian w kulturze i społeczeństwie japońskim.
Jedno z kimon zostało przerobione przez rodzinę Kikutake. Cała rodzina uczestniczyła w projekcie w charakterze wolontariuszy. Pan Kikutake zajmuje się także designem i podczas dnia otwartego przyniósł do galerii Art Space 1&2 swój warsztat sitodrukowy, dzięki któremu każdy chętny mógł wykonać nadruki na ubraniach i torbach napis "I,CULTURE 12 cities united by craft" oraz mapę projektu.
W Japonii doświadczyliśmy ponadto szczególnej postawy wobec rękodzieła. Rzemieślnicy cieszą się wciąż estymą, a ich praca ogólnie poważana. Japończycy podchodzą świadomie do bogactwa kulturowego, jakie niesie rzemiosło i przetwarzają je na sztukę współczesną. Przykładem tego była prezentowana równolegle w Muzeum Sztuki na Uniwersytecie GEIDAI wystawa rzeźby japońskiej, na której prezentowane były arcydzieła rzeźby antycznej i prace współczesne, inspirowane estetyką antyku.